Kolektif narsisizm, bir bireyin mensup olduğu grup veya topluluğun üstünlüğüne dair abartılı bir inanç geliştirmesi ve bu inancı grup kimliğinin merkezine yerleştirmesi durumunu ifade eder. Bu kavram, sosyal psikoloji alanında, bireysel narsisizmin grup düzeyindeki yansıması olarak incelenir. Kolektif narsisizm, grup üyelerinin kendi topluluklarını diğerlerinden üstün görmesi, dış eleştirilere karşı aşırı hassasiyet göstermesi ve grup onurunu koruma çabasıyla agresif veya savunmacı davranışlar sergilemesiyle karakterizedir. Bu durum, toplumsal kutuplaşma, önyargı ve çatışma gibi olgularla ilişkilendirilir.

Tarihsel ve Kavramsal Arka Plan

Kolektif narsisizm, ilk olarak sosyal psikologlar tarafından 2000’li yıllarda sistematik bir şekilde incelenmeye başlanmıştır. Bireysel narsisizm kavramından türetilen bu terim, özellikle grup dinamikleri ve toplumsal kimlik teorileri bağlamında ele alınır. Kolektif narsisizm, bireylerin kendi gruplarını idealize etmesi ve bu idealizasyonun grup içi bağlılığı artırırken, grup dışı birey veya topluluklara karşı düşmanlık yaratabileceği fikrine dayanır.

Kavramsal Tanımlama ve Özellikler

Kolektif narsisizm, bireysel narsisizmden farklı olarak, bireyin kendi benliğinden ziyade grup kimliğine yönelik abartılı bir özsaygı ve üstünlük algısını içerir. Temel özellikleri şunlardır:

• Grubun Üstünlüğüne İnanma: Grup üyeleri, kendi topluluklarının diğerlerinden daha değerli, özel veya haklı olduğuna inanır.
• Dış Eleştirilere Hassasiyet: Grup hakkında olumsuz yorumlar, tehdit olarak algılanır ve genellikle sert tepkilerle karşılaşır.
• Dışlayıcı Tutumlar: Kolektif narsisizm, diğer gruplara karşı önyargı, ayrımcılık veya düşmanlık gibi davranışları tetikleyebilir.
• Grup İçi Dayanışma: Grup üyeleri arasında güçlü bir bağlılık ve sadakat oluşur, ancak bu bağlılık genellikle dışlayıcı bir nitelik taşır.

Kolektif narsisizm, genellikle ulusal, etnik, dini veya ideolojik gruplar gibi geniş sosyal yapılarda gözlemlenir. Örneğin, milliyetçilik veya mezhepçilik gibi ideolojiler, kolektif narsisizmin tezahürleri olarak analiz edilebilir.

Kolektif Narsisizmin Psikolojik ve Sosyolojik Etkileri

Kolektif narsisizm, bireylerin ve toplulukların sosyal etkileşimlerini derinden etkileyen bir olgudur. Bu kavram, hem grup içi hem de grup dışı ilişkilerde çeşitli sonuçlar doğurur.

Grup İçi Etkiler

Kolektif narsisizm, grup üyeleri arasında güçlü bir aidiyet hissi yaratır. Bu durum, grup dayanışmasını ve ortak hedeflere ulaşma motivasyonunu artırabilir. Ancak, bu bağlılık genellikle eleştirel düşünceyi bastırabilir ve grup içinde farklı görüşlere toleranssızlığı teşvik edebilir. Örneğin, kolektif narsisizm sergileyen bir grup, iç eleştirileri “ihanet” olarak algılayabilir ve muhalif sesleri susturabilir.

Grup Dışı Etkiler

Kolektif narsisizm, diğer gruplara karşı önyargı ve düşmanlık gibi olumsuz tutumları körükler. Araştırmalar, kolektif narsisizmin, stereotipleştirme, ayrımcılık ve hatta şiddet eğilimleriyle ilişkili olduğunu göstermektedir. Özellikle siyasi veya etnik çatışmaların yoğun olduğu bölgelerde, kolektif narsisizm, toplumsal kutuplaşmayı derinleştirebilir.

Kolektif Narsisizmin Ölçülmesi ve Araştırılması

Kolektif narsisizm, sosyal psikoloji alanında geliştirilen ölçeklerle ölçülmektedir. En yaygın kullanılan araç, Agnieszka Golec de Zavala ve meslektaşları tarafından geliştirilen Kolektif Narsisizm Ölçeğidir (Collective Narcissism Scale). Bu ölçek, bireylerin grup kimliklerine yönelik tutumlarını değerlendirmek için kullanılır ve şu gibi ifadeleri içerir:

• “Grubumun hak ettiği saygıyı görmediğini düşünüyorum.”
• “Grubumun başarıları diğer gruplar tarafından yeterince takdir edilmiyor.”

Bu ölçek, farklı kültürlerde ve toplumlarda kolektif narsisizmin yaygınlığını ve etkilerini incelemek için kullanılmıştır.

Akademik Çalışmalar

Türkiye’de kolektif narsisizm üzerine yapılan çalışmalar, özellikle milliyetçilik, etnik kimlik ve politik kutuplaşma bağlamında yoğunlaşmıştır. Örneğin, İstanbul Üniversitesi’nde yapılan bir doktora tezi, kolektif narsisizmin Türkiye’deki siyasi söylemlerdeki etkilerini incelemiş ve bu olgunun toplumsal ayrışmayı artırdığını ortaya koymuştur. Benzer şekilde, uluslararası çalışmalar, kolektif narsisizmin popülist hareketler ve otoriter yönetimlerle ilişkisini araştırmıştır.

Kolektif Narsisizmin Toplumsal Örnekleri

Kolektif narsisizm, tarihsel ve güncel olaylarda çeşitli biçimlerde gözlemlenmiştir. Örneğin:

• Milliyetçilik Hareketleri: Bazı milliyetçi hareketler, kendi uluslarını diğerlerinden üstün görme eğilimiyle kolektif narsisizm sergiler. Bu, özellikle savaş veya kriz dönemlerinde yoğunlaşabilir.
• Dini ve Mezhepsel Gruplar: Dini topluluklar, kendi inanç sistemlerini diğerlerinden daha üstün görme eğiliminde olabilir, bu da mezhepsel çatışmalara yol açabilir.
• Siyasi İdeolojiler: Popülist veya otoriter rejimler, kolektif narsisizmi kullanarak kitleleri mobilize edebilir ve dış tehdit algısını güçlendirebilir.