Osmanlı Beyliği ile Bizans İmparatorluğu arasında yaşanan Koyunhisar Muharebesi (Bizans kaynaklarında Bapheus olarak geçer), 27 Temmuz 1302 tarihinde gerçekleşmiş ve Osmanlıların kesin zaferiyle sonuçlanmıştır. Osman Gazi komutasındaki yaklaşık 5.000 askerden oluşan Osmanlı kuvveti, dönemin Bizans kuvvetlerini yenilgiye uğratmış ve Bithynia (Bitinya) kırsalındaki Bizans egemenliğini zayıflatmıştır.^【1】 Günümüzde tarihçilerin bir kısmı, büyük bir devletin yenilgisini ve batı anadolu topraklarına yerleşilmesini esas alarak bu zaferi Osmanlı hanedanının kuruluş sürecinde bir dönüm noktası olarak görmektedir.

^{HT Bilim Tarih Felsefe kanalına ait Tarihin Arka Odası programından konu ile ilgili kesit. (YouTube)}

Halil İnalcık’a göre de Osmanlı Devleti’nin kuruluş tarihi 27 Temmuz 1302 tarihidir.^【2】 Osmanlı güçlerinin başarısı, büyük bir imparatorluk tarafından Osman Bey'in muhatap kabul edilmesi ve bölgedeki Bizans sınır savunmasının tecrit edilerek beylik merkezininin güçlendirilmesini bu kabulün temel sebepleri arasında sayar.

Tarihsel Arka Plan ve Savaşın Sebepleri

13. yüzyıl sonlarında Bizans İmparatorluğu, Anadolu’daki Selçuklu ve Türkmen akınları sebebiyle zor durumda kalmış; yeniden kurulan Palaiologos hanedanı, Batı Anadolu’daki toprakları büyük ölçüde yitirirken, aynı dönemde Osman Bey komutasındaki Türkmen toplulukları Bithynia’ya akınlar düzenlemeye başlamıştır. 1301 yılına gelindiğinde Osman Gazi Kocaeli (Nicomedia) çevresinde etkin hale gelmiş, İznik’i kuşatarak bölgeyi sıkı bir abluka altına almıştır. Bu durum karşısında Bizans İmparatoru II. Andronikos Paleologos, eş imparator oğlu IX. Mihail’i büyük bir orduyla bölgeye göndermiş ama bu ordu dağıtılmıştır.

Buna dayanarak 1302 yazında Bizans’ın elindeki sınırlı güçler İznik’i korumak amacıyla yeniden harekete geçirilmiştir. Bu kuvvet, Megas Hetaireiarch Georgios Mouzalon komutasında deniz yoluyla Anadolu’ya geçirilmiştir; amaç, Osmanlı akınlarını durdurup Nicomedia’yı rahatlatmaktır. Osmanlı tarafında ise Osman Gazi, bölgedeki hakimiyetini perçinlemek ve İznik kuşatmasını güvence altına almak için hazırlıklarını sürdürmüştür. Bu strateji doğrultusunda Osmanlılar, Halizones olarak bilinen yöre halkının yaşadığı dağlık araziye kaymış ve oradan geçitleri kullanarak Güney Bithynia’ya kadar inmişlerdir.

Taraflar ve Güç Dengesi

Muharebeye bizzat Osman Gazi liderliğindeki Osmanlı beyi ve önemli akıncı komutanlarından Köse Mihal gibi uç beyleri önderlik etmiştir. Bu orduda çoğunluğu hafif süvari olan yaklaşık 5.000 Osmanlı askerinin bulunduğu tahmin edilir.^【3】 Bu kuvvet, Çamlıbel (Paphlagonia) ve Büyük Menderes havzaları gibi farklı Türkmen gruplarını da kapsamaktadır.

Öte yandan Bizans tarafında kumandan olarak Mouzalon’un bulunduğu birliklerde, rum piyade ile Kafkas kökenli paralı süvariler yer alıyordu; burada toplam asker sayısının yaklaşık 2.000 dolayında olduğu kaydedilir.^【4】 Ancak Bizans ordusu moral ve düzen bakımından zayıftı. Alansuların maaşları henüz ödenmediği ve atları geri alındığı için yerel Rum askerler savaşma isteğini kaybetmiş durumdaydı. Bu bakımdan Osmanlı kuvvetleri sayıca ve manen üstün konumdadırlar.

Strateji ve Taktikler

Osmanlı ordusu, hızlı hareket kabiliyetine sahip akıncı süvarilerden oluşuyordu. Muharebeden önce Osman Gazi’nin emrindeki küçük bir keşif birliği gece baskını düzenleyerek Bapheus çevresindeki Bizans mevzilerini taciz etmiştir; bu sırada aniden Argeus Dağı’ndan inen Türk müfrezeleriyle birliği büyümüştür. Osmanlı kuvvetleri, düşük irtifalı tepelere konuşlanarak İznik’den gelen ana yol üzerinde beklemeye geçmiştir. Bu arada, Birliği geçmeye hazırlanan Bizans ordusu da vadiden çıkış noktasına (Koyunhisar Kalesi yakınına) yönelmiştir.

Savaş başladığında Osmanlı süvarileri tüm cepheden taarruza geçmiş; Osmanlı hücumu, okçular ve süvarilerin hücumuyla kombine edilmiştir. Bizans tarafındaki Alanlarla Rum askeri, öncelikle kısmen birbirini kollayan hatlara sahip konumdaydı; ancak Osmanlı süvarilerinin baskını karşısında bu düzen hızla dağılmıştır. Alanların direnişi (arka kordon görevi) sayesinde geri çekilme organize edilmiş; buna rağmen Bizans hattı yıkılmıştır. Bizans ordusu ağır kayıplar vererek İzmit kalesine çekilmek zorunda kalmıştır.

Muharebe ve Sonuçları

Koyunhisar Savaşı Osmanlıların kesin zaferiyle sonuçlanmıştır. Bizans ordusu büyük oranda dağıtılmış; kaçan askerlerin bir kısmı İzmit kalesine sığınmıştır. Osmanlılar bölgeye egemen olduktan sonra bölgedeki Koyunhisar kalesini ele geçirmiş ve bu zafer sonrasında Osman Gazi’nin nüfuzu kısa sürede tüm Batı Anadolu’ya yayılmıştır. Koyunhisar zaferiyle Osman Gazi, “hanedan kurucusu” kimliğini pekiştirmiş; Orhan Bey’in, Osman’ın ölümünden sonra sancağı miras alması kolaylaşmıştır.

^{HT Bilim Tarih Felsefe kanalına ait Teke Tek programından konu ile ilgili kesit. (YouTube)}

Bu bağlamda Koyunhisar, Osmanlı Beyliği’nden Osmanlı Devleti’ne geçiş sürecinin sembolik başlangıcı sayılmıştır. Ayrıca bu mücadele, Osmanlı hareketliliğinin ilk büyük imparatorluk tehdidi olarak Bizans tarafından kayda geçirilmesiyle sonuçlanmıştır. Bizanslı tarihçi Pachymeres tarafından “Onun şöhreti bundan sonra Paflagonya’ya (Kastamonu yöresi) kadar yayıldı ve her taraftan onun ayağına gelmeye başladılar” şeklinde kaydedilmiştir.^【5】 Yani Bapheus, Osmanlı devlet kademesinde meşruiyet ve prestij kazandıran askeri başarı olmuştur.

Osmanlı kaynaklarının daha çok muharebeyi efsaneleştirici bir üslup taşıdığı görülürken, çağdaş Bizans kaynakları zaferin gerçek ağırlığını göstermektedir.^【6】 Modern tarih yazımı, muharebeyi devletleşme sürecinde olduğu kadar, Bizans-Osmanlı dengesi açısından da kritik bir an olarak niteler. Koyunhisar’da alınan zafer, Osmanlı Beyliği’ni bir uç beylikten kendinden sonra gelen Orhan döneminde büyük bir siyasi-askerî güç haline getiren süreci hızlandırmıştır. Özetle, Koyunhisar Savaşı, Osmanlı Devleti’nin kuruluş aşamasında hayati bir eşik olarak değerlendirilir; savaşın sonuçları Osmanlıların Bitinya’yı tamamen ele geçirmesine ve bölgedeki Bizans otoritesinin çökmesine yol açarak yeni bir dönemin habercisi olmuştur.