Linux, açık kaynak kodlu, Unix benzeri bir işletim sistemi çekirdeğidir ve 1991 yılında Linus Torvalds tarafından geliştirilmiştir. İlk olarak kişisel bir girişim olarak başlatılan bu çekirdek, zamanla küresel ölçekte katkı sağlayan geliştiricilerin desteğiyle genişlemiş ve çok çeşitli bilgi işlem ortamlarında kullanılabilir hâle gelmiştir. Linux; bireysel kullanıcı sistemlerinin yanı sıra sunucular, gömülü sistemler, süper bilgisayarlar ve mobil cihazlar gibi çeşitli platformlarda yaygın şekilde kullanılmaktadır. GNU Genel Kamu Lisansı (GPL) kapsamında serbest yazılım olarak yayımlanması, yazılımın hem teknik hem de sosyo-teknik alanlarda önemli bir konum edinmesini sağlamıştır.

Linux’un Tarihsel Gelişimi

İlk Dönem: Minix ve Linus Torvalds’ın Katkısı

Linux’un gelişim süreci, Unix sistem mimarisine dayanmaktadır. 1980’li yıllarda Andrew S. Tanenbaum tarafından eğitim amaçlı geliştirilen Minix işletim sistemi, pek çok kullanıcıya Unix benzeri sistemler üzerinde deneyim kazanma imkânı sunmuştur. Linus Torvalds, Helsinki Üniversitesi'nde öğrenci olduğu dönemde Minix’in sınırlamalarını gözlemleyerek yeni bir çekirdek geliştirme sürecine başlamıştır. 1991 yılında Linux çekirdeğinin ilk sürümünü kamuoyuyla paylaşmış ve kaynak kodlarını serbest erişime açmıştır.

Topluluk Katılımı ve Yazılım Ekosistemi

Linux’un GPL lisansı ile yayımlanması, yazılım geliştiricileri için katkı sunmayı mümkün hâle getirmiştir. Bu açık katkı modeli, Richard Stallman’ın başlattığı GNU Projesi ile birleşerek Linux’un eksiksiz bir işletim sistemi hâline gelmesine katkıda bulunmuştur. 1990’ların sonlarına doğru Red Hat, Debian ve Slackware gibi dağıtımlar geliştirilmiş ve kullanıcı tabanı genişlemiştir. Günümüzde Ubuntu, Fedora, Arch Linux ve CentOS gibi pek çok aktif dağıtım sürümü mevcuttur.

Ticari Yaygınlık ve Kurumsal Kullanım

2000’li yıllardan itibaren, çeşitli teknoloji şirketleri Linux’u altyapılarında kullanmaya başlamıştır. IBM, Google, Oracle ve Amazon gibi kuruluşlar, çeşitli ürünlerinde Linux tabanlı çözümleri tercih etmişlerdir. Mobil işletim sistemi Android, Linux çekirdeği üzerinde geliştirilmiştir ve geniş kullanıcı kitlesine ulaşan bir platformdur. Ayrıca süper bilgisayar alanında da Linux işletim sistemi büyük oranda tercih edilmektedir ve TOP500 listesindeki sistemlerin neredeyse tamamı Linux tabanlıdır.

Teknik Mimarisi ve Çekirdek Yapısı

Monolitik ve Modüler Mimari

Linux çekirdeği, monolitik mimari temeline dayanır. Temel sistem işlevleri, çekirdek içerisinde bütünleşik biçimde çalışmakta olup, modüler yapı sayesinde çeşitli işlevsel bileşenler dinamik olarak sisteme yüklenebilir veya kaldırılabilir. Bu modüler yapı, sistemin farklı donanım konfigürasyonlarına uyarlanabilirliğini artırmaktadır.

Dosya Sistemi ve Süreç Yönetimi

Linux dosya sistemi hiyerarşisi, Unix’in geleneksel yapısını benimsemektedir. Sistemdeki tüm kaynaklar dosya olarak temsil edilmekte; ext4, XFS ve Btrfs gibi çeşitli dosya sistemleri desteklenmektedir. Süreç yönetimi, POSIX standartlarına uygun biçimde yapılandırılmıştır ve her süreç sistemde benzersiz bir süreç kimliği (PID) ile tanımlanır. Linux çoklu görev (multitasking) yapısına sahiptir.

Güvenlik Mekanizmaları

Linux’ta güvenlik, kullanıcı ve grup düzeyinde erişim kontrolleri ile sağlanmaktadır. Dosya ve dizin düzeyinde yetkilendirme mekanizmalarının yanı sıra, SELinux (Security-Enhanced Linux) ve AppArmor gibi çekirdek düzeyinde çalışan zorunlu erişim kontrol (MAC) sistemleri de entegre edilebilmektedir. Bu özellikler, sistem güvenliğinin artırılmasına yönelik gelişmiş kontroller sunmaktadır.

Kullanım Alanları ve Günümüzdeki Rolü

Sunucu Sistemleri ve Bulut Teknolojileri

Linux, sunucu altyapılarında yaygın olarak kullanılan bir işletim sistemidir. Apache, Nginx, PostgreSQL ve MySQL gibi açık kaynaklı hizmetler ile uyumlu çalışmaktadır. Ayrıca Kubernetes, Docker ve OpenStack gibi bulut bilişim teknolojileri de Linux çekirdeği üzerinde çalışacak şekilde yapılandırılmıştır.

Gömülü Sistemler ve Mobil Platformlar

Linux çekirdeğinin esnek ve özelleştirilebilir yapısı, gömülü sistemlerde yaygın şekilde kullanılmasına olanak tanımaktadır. Otomotiv sistemlerinden ev elektroniğine kadar pek çok alanda Linux tabanlı gömülü yazılımlar kullanılmaktadır. Android işletim sistemi, Linux çekirdeğini temel almakta ve mobil cihaz pazarında önemli bir konumda bulunmaktadır.

Bilimsel, Akademik ve Kurumsal Uygulamalar

Yüksek performanslı hesaplama (HPC) gerektiren bilimsel araştırmalarda Linux, tercih edilen işletim sistemidir. Süper bilgisayarların büyük çoğunluğu Linux ile çalışmaktadır. Ayrıca yazılım geliştirme, yapay zekâ, veri bilimi ve siber güvenlik gibi alanlarda da Linux geniş ölçekte kullanılmaktadır.