Lise Meitner, 20. yüzyılın ilk yarısında radyoaktivite ve nükleer fizik alanlarında araştırmalar gerçekleştirmiş bir fizikçidir. Bilimsel kariyerine Avusturya’da başlayan Meitner, Almanya’da Otto Hahn ile birlikte yürüttüğü çalışmalar sonucunda protaktinyum elementini keşfetmiş ve nükleer fisyon sürecinin kuramsal açıklamasını Otto Robert Frisch ile birlikte ortaya koymuştur. Meitner’in çalışmaları, nükleer dönüşümler ve çekirdek tepkimeleri konularında bilimsel yayınlara kaynaklık etmiştir

Erken Yaşamı ve Eğitimi

Lise Meitner, 7 Kasım 1878 tarihinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun başkenti Viyana’da doğdu. Yahudi kökenli bir ailede yetişti. Kadınların yükseköğretime sınırlı erişimi olduğu bir dönemde, özel eğitim alarak lise denkliğini tamamladıktan sonra 1901 yılında Viyana Üniversitesi’ne kaydoldu. Fizik alanına yönelen Meitner, burada Ludwig Boltzmann’ın derslerinden büyük ölçüde etkilendi. 1905 yılında, “homojen olmayan katılarda ısı iletimi” üzerine hazırladığı tezle doktorasını tamamladı. Bu başarı, onu üniversitenin fizik bölümünden doktora derecesi alan ikinci kadın yaptı.

Berlin Yılları ve Otto Hahn ile İşbirliği

1907 yılında Berlin’e taşınan Meitner, Max Planck’ın derslerine katılmasına izin verdiği ilk kadınlardan biri oldu ve bir süre sonra onun asistanı olarak çalışmaya başladı. Aynı yıl Otto Hahn ile tanışarak birlikte radyoaktivite üzerine deneyler yapmaya başladılar. 1912’de yeni kurulan Kaiser Wilhelm Kimya Enstitüsü'ne geçtiler. Hahn radyokimya, Meitner ise nükleer fizik bölümlerini yönetti.

1918 yılında birlikte protaktinyum elementini keşfettiler. Meitner’in katkısı nedeniyle laboratuvar bir dönem “Laboratorium Hahn-Meitner” olarak anıldı. Bu işbirliği yaklaşık 25 yıl sürdü.

Bilimsel Katkıları ve Akademik Kariyeri

1920’li ve 1930’lu yıllarda Meitner, nükleer fizik alanında birçok önemli çalışmaya imza attı. Klein-Nishina formülünü doğrulayan deneyler yaptı, potasyumun radyoaktifliğini inceledi, pozitif elektron (pozitron) salınımını laboratuvar ortamında gözlemledi ve yavaş nötronların etkisi üzerine çalıştı. 1926 yılında Berlin Üniversitesi’nde fizik profesörü olarak görev aldı ve bu unvanı Almanya’da alan ilk kadın oldu.

Nazi Dönemi ve Sürgün

1933’te Nazilerin iktidara gelmesiyle Yahudi akademisyenler görevlerinden uzaklaştırıldı. Meitner, Avusturya vatandaşı olduğu için başta bu uygulamalardan etkilenmedi; ancak 1938’de Avusturya'nın Almanya’ya katılması (Anschluss) ile durumu değişti. Hahn, Enstitü'deki görevine son verdi. Aynı yıl Meitner, Hollanda üzerinden gizlice İsveç’e kaçtı. Manne Siegbahn’ın Stockholm’deki laboratuvarında çalışmaya başladı, ancak burada tam destek göremedi.

Nükleer Fisyonun Keşfi

1938’de Hahn ve Strassmann, uranyum nötronla bombardımana tutulduğunda baryum elde ettiklerini gözlemledi. Meitner, yeğeni Otto Robert Frisch ile bu sonucu değerlendirerek uranyum çekirdeğinin ikiye bölündüğü ve bunun büyük miktarda enerji açığa çıkardığı sonucuna vardı. Bu sürece “nükleer fisyon” adını verdiler ve 1939’da Nature dergisinde yayınladıkları makalede fiziksel açıklamayı sundular.

Nobel Ödülü ve Sonrası

1944 yılında Nobel Kimya Ödülü yalnızca Otto Hahn’a verildi. Meitner’in katkısı göz ardı edildi. Bu durum, bilim tarihindeki toplumsal cinsiyet temelli ayrımcılığın ve “Matilda Etkisi”nin örneklerinden biri olarak değerlendirildi.

Savaş Sonrası Dönem ve Onurlandırmalar

Meitner, II. Dünya Savaşı sırasında Manhattan Projesi’nde yer alması için yapılan teklifi reddetti. Savaşın ardından bilimsel çalışmalara devam etti. ABD ve Avrupa’da çeşitli konferanslara katıldı, üniversitelerde dersler verdi. 1948’de Avusturya Bilimler Akademisi’ne, 1949’da Almanya Bilimler Akademisi’ne, 1955’te Royal Society’ye dış üye olarak kabul edildi. 1966 yılında Otto Hahn ve Fritz Strassmann ile birlikte Enrico Fermi Ödülü’ne layık görüldü.

Ölümü ve Mirası

Lise Meitner, 27 Ekim 1968 tarihinde İngiltere'nin Cambridge kentinde yaşamını yitirdi. Mezar taşında yeğeni Otto Frisch’in isteğiyle şu cümle yer aldı: “Lise Meitner: İnsanlığını asla kaybetmeyen bir fizikçi” (A physicist who never lost her humanity). 1997 yılında keşfedilen 109 numaralı kimyasal elemente meitnerium adı verildi.