Rüyalar, bilincin değişmiş, kendini farklılaştırmış çeşitli durumlarıdır ve rüya esnasında beyin, halüsinasyon olarak ele alınabilecek canlı görüntüler içeren sanal bir dünya inşa eder. Bilinç düzeyine göre rüyalar gruplara ayrılır ve bu gruplar başlıca normal (berrak olmayan) rüyalar ve lusid (berrak olan) rüyalar olarak iki sınıfta basitçe incelenebilir. Lusid (berrak) rüya, düş görenin rüya gördüğüne dair farkındalıkta olduğu, kişinin rüya içeriğini bazen kontrol edebilme yetisine sahip olduğu rüyalardır.
"Lusid" kelimesinin kökeni Latince "lucidus" kelimesinden gelir; anlamı "aydınlık", "berrak", "açık" demektir. Latinceden İngilizceye "lucid dream" olarak geçmiş, ardından Türkçeye de "lusid (bilinçli) rüya" olarak çevrilmiştir. Yönetmeni Christopher Nolan olan Inception (2010), Satoshi Kon’un yönetmeni olduğu Paprika (2006) gibi filmlerde rüya konusunun işlenmesiyle birlikte, insanların kulağına sahtebilim gibi gelen bu olgu, aslında gerçek bir bilimsel olgudur.
Bu alanda yapılan çalışmalar yalnızca yakın dönemde ortaya çıkmamış; geçmişten bu yana alanında önde gelen pek çok bilim insanının, psikoloğun ve filozofun öncülüğünde araştırılmış ve çeşitli raporlandırma çalışmaları yapılmıştır. Günümüzde de bu alanda yapılan çalışmalar artarak devam etmektedir. Kişilerin son gördükleri rüyalar hakkındaki ayrıntılı olarak verdikleri raporlara göre yapılan bir çalışma, lusid (berrak) rüyaların, berrak olmayan (normal) rüyalara bakıldığında “uyuyan kişinin bir rüyada olduğu gerçeğine dair çok daha fazla içgörü”ye sahip olduğu sonucuna ulaşmıştır. Ayrıca, yine lusid rüyalar ile ilgili yapılan bir çalışmaya göre, insanların normal (berrak olmayan) ve lusid (berrak olan) rüyaları ile uyanıkken yapılan seçimler ve iradesel yetenekler arasında büyük ölçüde benzerlik görülmüştür.
https://youtu.be/qH-MGqokk_Y?si=EfdbUjLwMeI2E7W6
Lusid Rüyalar Nasıl Ortaya Çıkar?
Rüyalar genel olarak uykunun REM (Rapid Eye Movement - Hızlı Göz Hareketleri) evresinde görülür. Çeşitli evrelerden oluşan uyku süreci derinleştikçe sinirsel etkinlik azalmaya başlar ve en derin evre, non-REM evresidir. Dış dünyaya olan farkındalık alt seviyelere çekilir. Derin uyku evresinden çıkarken beyin dalgalarımız gitgide uyanık beyin dalgalarımıza benzemeye başlar. REM evresinde beyin aktifken, kaslar geçici olarak felç durumundadır. Lusid rüyalar da normal rüyalar gibi bu evrede oluşur; ancak aralarındaki fark, normalde prefrontal korteksin (mantıklı karar alma merkezi) etkin değilken, lusid (berrak) rüyalarda kısmen etkin hale gelmesidir.
Bu durum, rüyada kişinin bilinçli olarak devreye girmesini sağlayarak farkındalık yaratır ve düş görenin rüyada olduğunu anlamasını tetikler. Özellikle görsel ve duygusal beyin bölgelerinin aktif olduğu bu evrede, kaslar hareket etmez; çünkü beyin, rüyada yapılan hareketlerin gerçek hayatta tekrarlanmasını istemez ve bu şekilde bir güvenlik önlemi alır. Ayrıca, gözkapakları kapalı olsa dahi göz bebekleri sağa sola, yukarı aşağı çok hızlı hareket eder ve bunun sebebi, rüyadaki görsel uyarımlar olabilir. Yapılan bazı araştırmalara göre, rüyadaki duygusal değişime bağlı olarak nefes alıp verme sıklığı ve kalp atış hızı değişebilir. Kısacası, lusid rüyalar, REM uykusu esnasında beynin kısmen bilinçli hale gelmesiyle oluşur ve bu durum farkındalık meydana getirir.
Lusid Rüyada Olduğumuzu Nasıl Anlarız?
Lusid (berrak) rüyada olduğumuzu anlamanın çeşitli yolları ve teknikleri bulunmaktadır. Bu yollar genellikle rüya farkındalığını tetikleyen işaretlere dayanmaktadır. Kontrollü rüyanın, kişinin uyanık halindeki gibi mantıklı düşünme yeteneği oluşturması, rüyada olunduğunun anlaşılmasını kolaylaştıran etkenlerden bir tanesidir. Rüyada mı yoksa uyanık mı olduğumuzu anlamak için bazı testler mevcuttur. Örneğin "Gerçeklik Testi" (Reality Testing) olarak adlandırılan bu testlere göre, yapılan bazı tekniklerin kişilere rüyada olup olmadıkları konusunda farkındalık sağladığı gösterilmiştir.
Bu yollardan biri, bir elin işaret parmağının diğer elin avuç içine bastırılmasıdır. Eğer bu işlem gerçek hayatta yapılırsa parmak geçmez; ancak rüyada ise parmak avuç içine geçebilir ve garip bir his oluşumuna sebebiyet verebilir. Burun kapatılıp nefes almaya çalışmak, gerçek hayatta gerçekleşemezken rüyada gerçekleşebilir ya da kol saatine bakılabilir. Kol saatine rüyada bakıldığında saat okunmaz bir hal almaktadır. Aynı zamanda “Şu an rüyada mıyım?” sorusunun sorulması ve cevabının sorgulanması da etkili yöntemler arasındadır.
Görsel yapay zeka ile oluşturulmuştur.
Lusid Rüya Görmek İsteğe Bağlı Gerçekleşebilir mi?
Lusid (berrak) rüya görme durumu, bilinçli çabalar ve tekniklerle artırılabilir olduğuna dair çalışmalar yer almaktadır. Bunlardan bazıları MILD (Mnemonic Induction of Lucid Dreams), WBTB (Wake Back to Bed) ve gerçeklik testleridir. Uykuya dalmadan önce rüya tekrarları yapmak, 5 ila 6 saatlik uykulardan sonra tekrar uykuya dalmaya çalışmak ve gün içinde yapılan gerçeklik testleri ile birlikte lusid rüya görme sıklığının artırılabileceği öne sürülmektedir.
Berrak rüyaların istek dâhilinde de tetiklenebilmesinin mümkün olup olmadığına dair yapılan çalışmalar vardır ve bu konuda araştırmalar yürütülmeye devam edilmektedir. Ancak günümüzde bu durumun tamamen geçerli olduğuna yönelik yeterli kanıt bulunmamakta ve bu sebeple, yıllardır bilinen bazı teknikler var olsa bile, bilinçli olarak lusid (berrak) rüya görmenin mümkün olup olmadığı gelecekte yapılacak bilimsel çalışmalara bağlıdır.
Görsel yapay zeka ile oluşturulmuştur.
Lusid rüyalar, bireyin rüya görmekte olduğunun farkında olduğu ve zaman zaman rüya içeriğini yönlendirebildiği bilinç durumları olarak tanımlanmaktadır. Bu olgu, sanıldığı gibi yalnızca popüler kültürün ya da bilim kurgu sinemasının bir ürünü değil, uzun yıllardır bilim insanlarının, psikologların ve filozofların ilgi alanına giren nörobilimsel bir konudur.
Rüyaların temel olarak REM uykusu sırasında görüldüğü, bu evrede prefrontal korteksin kısmen etkin hale gelmesiyle birlikte bireyin bilinç düzeyinde bir farkındalık yaşadığı ve bunun lusid rüya deneyimine yol açtığı araştırmalarla ortaya konmuştur. Görsel, duygusal ve bilişsel merkezlerin etkinliği, bireyin rüyadaki farkındalık düzeyini etkilemekte; kalp atış hızı ve nefes alma sıklığı gibi fizyolojik tepkiler de bu deneyimi desteklemektedir.
Lusid rüyada olunduğunun anlaşılması için geliştirilen bazı teknikler (örneğin gerçeklik testleri) rüya ile gerçeklik arasındaki farkı anlamayı kolaylaştırmakta ve bu durumun bilincinde olunmasına katkı sağlamaktadır. Ayrıca MILD ve WBTB gibi yöntemlerle, belirli teknik ve alışkanlıkların kullanılması sonucunda berrak rüya görme sıklığının artırılabileceği öne sürülmektedir.
Bununla birlikte, bireyin bilinçli bir şekilde isteğe bağlı olarak lusid rüya görüp göremeyeceği halen bilimsel olarak kesinlik kazanmamıştır. Bu konuda yürütülen çalışmalar artarak sürmekte olup, ilerleyen dönemlerde yapılacak sistematik ve kontrollü araştırmalar bu konudaki belirsizlikleri ortadan kaldırmaya katkı sağlayacaktır. Sonuç olarak, lusid rüyalar hem nörofizyolojik süreçlerle hem de bireysel farkındalıkla yakından ilişkili olup, insan bilinci ve uyku arasındaki etkileşimi anlamada önemli bir araştırma alanı olarak öne çıkmaktadır.
