Mahkûmun İkilemi, oyun teorisinde bireylerin kendi rasyonel çıkarlarını maksimize etmeye çalışırken, iş birliği yapmamaları durumunda daha kötü sonuçlarla karşılaşabileceklerini gösteren bir modeldir. Oyun teorisi, bireyler, gruplar ve devletler gibi aktörlerin davranışlarını modellemeyi amaçlar. Bu, farklı aktörlerin kararlarının birbirleriyle nasıl etkileşimde bulunduğunu anlamamıza yardımcı olur.
Mahkûmun İkilemi, bu tür bir modellemenin önemli bir örneğidir ve uluslararası ilişkilerde sıkça kullanılır. Modelin temel kavramı şudur: İki aktör, kendileri için en iyi sonucun ne olduğunu tam anlamıyla bilseler dahi, farklı bir eylem yolunu seçebilir. Diğer bir deyişle, mevcut en iyi seçeneğin farkında oldukları halde, rasyonel görünen ancak uzun vadede daha kötü sonuçlar doğurabilecek bir tercihte bulunabilirler.
Mahkûmun İkilemi Oyun Teorisi Temsili Gösterimi (Kaynak: Yapay Zeka)
Oyunun Hikayesi
Oyunun hikâyesine göre polis, iki zanlıyı ayrı odalarda sorgulamakta ve birlikte işlediklerinden şüphelendikleri suçları itiraf ettirmeye çalışmaktadır. Polisin elinde, iki zanlının işlediği düşünülen daha küçük bir suça ilişkin yeterli delil bulunurken, daha ciddi bir suça dair yeterli delil yoktur. Bu nedenle polis, zanlılara şu teklifi sunar:
- İki zanlı da iş birliği yapar ve daha büyük suçu itiraf etmezse: Ayrı odalarda olduklarından ve aralarında iletişim olmadığına dikkat edilerek, her ikisi de yalnızca küçük suçtan az bir ceza alacaktır.
- İki zanlı da daha büyük suçu itiraf ederse: Her iki zanlı da yüksek bir ceza alacaktır.
- Bir zanlı daha büyük suçu itiraf eder, diğeri etmezse: İtiraf eden zanlı hafif bir cezayla kurtulurken, itiraf etmeyen zanlı en ağır cezaya çarptırılacaktır.
Oyun Matrisi
Açıklamalar:
Sessiz Kalır / Sessiz Kalır (-1, -1):
İki mahkûm da sessiz kalırsa, sadece küçük suçtan dolayı her biri az bir ceza (örneğin, 1 yıl hapis) alır. Bu durum iş birliğiyle sağlanan en iyi sonuçtur.
Sessiz Kalır / İtiraf Eder (-10, 0):
Mahkûmlardan biri sessiz kalırken diğeri itiraf ederse, sessiz kalan kişi en ağır cezayı (örneğin, 10 yıl hapis) alırken, itiraf eden kişi serbest bırakılır.
İtiraf Eder / Sessiz Kalır (0, -10):
Ters senaryoda, bu kez sessiz kalan mahkûm ağır cezayı alırken, itiraf eden kişi serbest bırakılır.
İtiraf Eder / İtiraf Eder (-5, -5):
Her iki mahkûm da itiraf ederse, her biri yüksek ceza (örneğin, 5 yıl hapis) alır. Bu durum, bireysel çıkarların öne çıkması nedeniyle ortaya çıkar ve iş birliğinin olmadığı bir senaryodur.
Mahkumun İkilemi Oyun Matrisi (Kaynak: Yapay Zeka)
Uluslararası İlişkilerde Kullanımı
Mahkûmun İkilemi, uluslararası ilişkilerde iş birliği ve güven sorunlarını açıklamak için sıkça kullanılan bir metafordur. Bu model, bireysel kazançlarını maksimize etmek isteyen rasyonel aktörlerin, karşılıklı güvensizlik ve iş birliği garantisinin olmaması nedeniyle daha düşük bir sonuçla karşılaşabileceğini vurgular.
Mahkûmun İkileminin Uluslararası İlişkilerdeki Temel Unsurları:
- Anarşi: Uluslararası sistemde, anlaşmaları uygulayacak bir üst otorite bulunmaması, belirsizlik ortamı yaratır.
- Güven Sorunları: Devletler, diğerlerinin kendi çıkarlarına aykırı hareket edeceğinden korkarak iş birliği yapmaktan çekinir.
- Güvenlik İkilemi: Mahkûmun İkilemine benzer şekilde, devletler genellikle kolektif güvenlik yerine kendi kendine yardım stratejilerini tercih eder, bu da silahlanma yarışlarına veya çatışmalara yol açabilir.
- Kazanç Yapısı: Metafor, karşılıklı iş birliğinin (örneğin, silahsızlanma ya da ticaret anlaşmaları) en iyi sonucu getirdiğini, ancak taraflardan birinin iş birliğini bozma eğiliminin güveni zayıflatabileceğini gösterir.
Mahkûmun İkileminin Uygulama Örnekleri:
Silah Kontrol Anlaşmaları:
- Karşılıklı silahsızlanma tüm taraflar için faydalıdır, ancak bir tarafın diğerinin gizlice silahlanmaya devam edeceğinden korkması, iki tarafın da yeniden silahlanmasına neden olabilir.
Ticaret Müzakereleri:
- Serbest ticaret anlaşmaları karşılıklı ekonomik kazanç sağlar, ancak devletler kısa vadeli faydalar için tarife veya sübvansiyon uygulayarak uzun vadeli iş birliğini baltalayabilir.
İklim Değişikliği Girişimleri:
- Küresel faydalar için devletlerin emisyon azaltımı konusunda iş birliği yapması gerekir, ancak diğer ülkelerin taahhütlerini yerine getirmeyeceğinden şüphe duyan bir devlet bu iş birliğinden kaçınabilir.
Mahkûmun İkilemi metaforu, anarşik bir uluslararası sistemde devletlerin davranışlarındaki karmaşıklıkları anlamak için değerli bir çerçeve sunar. Güven inşa etmenin, şeffaflığı artırmanın ve iş birliğini kolaylaştırmak için kurumsal mekanizmalar geliştirmenin önemine dikkat çeker.
