Malatya kayısısı (Prunus armeniaca L.), başta Hacıhaliloğlu, Hasanbey, Kabaaşı, Soğancı, Çataloğlu ve Çöloğlu olmak üzere belirli çeşitleri kapsayan, taze ve özellikle kuru olarak tüketilen, ulusal ve uluslararası düzeyde coğrafi işaret tesciline sahip bir meyvedir.

Ürün Profili ve Coğrafi İşaret Türü

Malatya kayısısı, işlenmiş ve işlenmemiş meyve ve sebzeler ile mantarlar ürün grubunda yer almaktadır. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından "menşe adı" olarak tescil edilmiştir. Menşe adı, bir ürünün tüm üretim, işleme ve diğer hazırlık aşamalarının tanımlanmış coğrafi alan içerisinde gerçekleştiği durumlarda kullanılır. Malatya kayısısının bu tescili, meyvenin kendine has tat, aroma, kuru madde oranı gibi özelliklerinin yanı sıra ağaç ve yetiştirme özelliklerinin de belirtilen coğrafi sınırın iklim, toprak ve nesilden nesile aktarılan tarımsal pratikleriyle bağlantılı olduğunu belgeler.

Ayrıca, Malatya kayısısı, 11 Temmuz 2017 tarihinde Avrupa Birliği (AB) tarafından da coğrafi işaret olarak tescil edilmiştir. Bu uluslararası tescil, ürünün kalitesinin korunması, dünya çapında tanınırlığının artırılması ve piyasa değerinin yükseltilmesine katkıda bulunmaktadır.

^{Malatya Kayısısı (T.C. Malatya Valiliği)}

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri

Malatya kayısısı, belirtilen çeşitlere (Hacıhaliloğlu, Hasanbey, Kabaaşı, Soğancı, Çataloğlu, Çöloğlu) özgü ağaç ve meyve özellikleriyle tanımlanır.

Ağaç Özellikleri

Çeşitlere göre ağaç görünümü (yayvan, dik-yayvan), ağaç gelişimi (kuvvetli), verimi (orta) ve ağaç rengi (kahverengi, açık kahverengi vb.) farklılıklar gösterir.

• Yetiştirme Tekniği: Kış dinlenme döneminde 1000-1600 saat soğuklama ihtiyacı duyar. Çiçeklenme ve küçük meyve dönemlerinde -1°C ve altındaki sıcaklıklarda zarar görebilir. Soğuk kışlar, kurak ilkbaharlar ve güneşli-sıcak yazlar tercih eder. Yetişme sezonunda 4-6 kez sulama gerektirir. Sıcak, besin maddelerince zengin, tınlı-kireçli topraklarda iyi yetişir. Tozlayıcı çeşide ihtiyaç duymaz. Malatya'da kayısı yetiştirme yöntemleri, nesilden nesile yüzyıllar boyunca aktarılmış bir gelenek ve mirastır.
• Taze Meyve Özellikleri: Çeşitlere göre meyve şekli (oval, kalp vb.), meyve kabuk ve et rengi (sarı), yanak durumu, simetri, tat (çok tatlı), et dokusu, meyve ağırlığı, çekirdek ağırlığı, çekirdek şekli, çekirdeğin ete bağlılığı ve çekirdek tadı farklılıklar gösterir. Suda çözünür kuru madde (SÇKM), pH ve toplam asitlik değerleri de çeşitlere göre değişir.

Kuru Meyve Özellikleri

• Kükürtlenmiş Kuru Kayısı: Rengi sarıdır (Hasanbey çeşidinde 200 ppm kükürtleme ile turuncu renk). Nem oranı %20-25, kuru madde oranı %75-80'dir. Kurutmalık olumda hasat edilip kükürtlenip kurutulur, homojen sarı renkte, kendine has tat ve kokudadır.
• Gün Kurusu (Doğal Kuru Kayısı): Kükürtleme yapılmadan kurutulur, rengi açık veya koyu kahverengidir.
• 100g Malatya Kuru Kayısısının Besin Değeri: Nem, enerji, protein, yağ, karbonhidrat, lif, kül, çeşitli vitaminler (A, C, E, B1, B2, Niasin) ve mineraller (Sodyum, Potasyum, Kalsiyum, Magnezyum, Fosfor, Demir) içerir.

Türkiye, dünya yaş kayısı üretiminde ilk sırada yer almakta olup, bu üretimin önemli bir kısmı Malatya'da gerçekleştirilmektedir. Kayısı ihracatı da ülke ekonomisine katkı sağlamaktadır.

^{Çiçek Açan Kayısı (T.C. Malatya Valiliği)}

Üretim Metodu

Malatya kayısısı, kurutmalık hasat edilir. Kükürtlenerek veya doğal (gün kurusu) yöntemlerle kurutulur.

Coğrafi Köken ve Sınırlar

Malatya kayısısı'nın coğrafi sınırı Malatya ili ve ilçeleri ile Elazığ ilinin Baskil ilçesi, Sivas ilinin Gürün ilçesi, Adıyaman ilinin Gölbaşı ilçesi ve Kahramanmaraş ilinin Elbistan ilçesini kapsar.

Tescil Süreci ve Detayları

• Ulusal Tescil: Malatya kayısısı, Türk Patent ve Marka Kurumu'na C 2000/003 başvuru numarası ile 31 Temmuz 2000 tarihinde yapılan başvuru sonucunda, 32 tescil numarası ile "menşe adı" olarak tescil edilmiştir. Tescil ilanı 28 Ocak 2001 tarihinde yayınlanmıştır.
• Avrupa Birliği Tescili: Malatya Ticaret ve Sanayi Odası tarafından 2014 yılında yapılan müracaat sonucunda, Malatya kayısısı 11 Temmuz 2017 tarihinde Avrupa Birliği nezdinde coğrafi işaret olarak tescil edilmiştir. Bu tescil, ürünün AB ülkelerinde de coğrafi işaret korumasından faydalanmasını sağlar.