Maltepe, Marmara Denizi kıyısında konumlanmış, İstanbul'un Kocaeli Yarımadası'nın güneybatı kesiminde yer alan bir ilçedir. Yüzölçümü 50 kilometrekare olup, Kadıköy, Kartal, Sancaktepe ve Adalar ilçeleri ile komşudur. Tarihi geçmişi 6. asrın başlarına kadar uzanmakta olup, yerleşimin eski adı Bryas veya Latince adıyla Urias olarak ifade edilmektedir. İlçe, tarihsel olarak Dragos Tepesi eteklerinde Obnias adıyla kurulmuş bir sahil köyü olarak ortaya çıkmıştır.^【1】 

^{Maltepe (Maltepe Belediyesi)}

Tarihçe

Maltepe'nin tarihi, arkeolojik kazılarla elde edilen bulgularla 4. ile 13. yüzyıllar arasına tarihlenmekte olup, ilçenin yüzyıllardır iskân görmüş bir yerleşim yeri olduğunu kanıtlamaktadır. Bizans döneminde Dragos Tepesi'nin eteklerinde Obnias adıyla kurulan sahil köyünde, Bryas Sarayı dini ve manevi bir merkez olarak hizmet vermiştir. Bizans İmparatoru Theophiles, 816 yılında Abbasi Halifelerinin Bağdat'taki sarayını model alarak bir saray inşa ettirmiştir.^【2】  

İlçe, 1080 yılında Selçuk Sultanı Süleyman Şah tarafından fethedilmiş, 1084'te Bizans İmparatoru ile yapılan anlaşma ile Dragos Çayı Anadolu Türkleri ve Bizanslılar arasındaki ilk hudut olarak belirlenmiştir. Süleyman Şah'ın 1086'daki ölümünden sonra anlaşma bozulmuş ve 1097'de Haçlı ordularının İzmit'i kuşatması sırasında Bizans İmparatoru Alenis Momnenos, Pelekanon denilen bugünkü Maltepe Şatosunu karargâh olarak kurmuştur.^【3】  Haçlı Seferleri döneminde Maltepe, doğu ile batı arasında bir intikal sahası görevi görmüştür.

^{Tarihte Maltepe İlçesi (Maltepe Belediyesi)}

Osmanlı döneminde ise 1329 yılında Pelekanon Savaşı ile Maltepe, Kocaeli Yarımadası ile birlikte Osmanlı idaresine geçmiştir. Ancak, Osmanlı Devleti'nin Fetret Dönemi'ne girmesiyle 1402 yılında yerleşim tekrar Bizans hâkimiyetine geçmiştir. Daha sonra I. Mehmet, 1413 yılında Maltepe'yi yeniden fetheder ve burası Bağdat Yolu üzerinde Üsküdar'dan sonra kurulan ikinci ordugâh ve karargâh noktası haline gelir. Aydos Kalesi'nin de alınmasıyla 1400 yılında Kartal ile birlikte Osmanlı topraklarında kalmıştır.^【4】 

16. ve 18. yüzyıllar arasında Maltepe bir Rum köyü olarak Üsküdar'a bağlanmış ve Kazasker Feyzullah Efendi bölgede imar çalışmaları gerçekleştirmiştir.

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ilçedeki iktisadi, sosyal ve yönetsel hareketlilik ivme kazanmış, 1893 Osmanlı-Rus Savaşı nedeniyle Erzincan Kemah bölgesinden Maltepe Merkez'e yoğun göç yaşanmıştır.^【5】  1899'da Adalar nahiyesine bağlı bir sahil köyü olarak tanımlanan Maltepe'nin belediye olma talebi 1899'da iletilmiş ve 1901 belgelerinde belediye teşkilatının kurulduğu görülmüştür. 1910'da Maltepe Tren İstasyonu açılmış, ancak 1918'de İstanbul'un işgali ile ilçe de işgal altına girmiştir.

^{Maltepe - İstanbul (Maltepe Belediyesi)}

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte, 1922'de Drama'dan gelen Türkler mübadele ile Maltepe'ye yerleştirilmiş ve 1928 yılında Maltepe Belediyesi kurularak İstanbul'un en eski belediyeleri arasına girmiştir.^【6】  1946'da Süreyyapaşa Plajı ve tren istasyonu yeniden açılmış. 1940'lı yılların İstanbul'daki en büyük plajı olan Süreyya Plajı'nın trampleni olarak kullanılan Bakireler Anıtı, 1953'te inşa edilmiş ve evlenmek isteyen kadınların dilek dilediği bir merkez olmuştur.^【7】 

Coğrafi Yapı

Maltepe, 5412 hektarlık bir alan üzerine kurulmuş olup (sahil dolgu alanı dahil), Kocaeli Yarımadası'nın güneybatısında ve Marmara Denizi kıyısında yer alır. İlçe, deniz seviyesi sıfırdan başlayarak kuzeye doğru 480 metreye kadar yükselen bir topografyaya sahiptir. En yüksek noktası Kayışdağı'dır.^【8】  Kıyılarda düzlükler bulunmakla birlikte, kuzeye doğru tepeler sıralanır ve bunların ortasında ve gerisinde geniş düzlükler yer almaktadır. İlçenin kıyı şeridi kum ve kille, kuzey kısımları ise silislerle kaplıdır.^【9】  Bu silis kütlesi, en çok bir metre kalınlıkta kırmızı ve kahverengi topraklarla örtülüdür ve verimli bir yapıya sahiptir.

İlçedeki yerleşim düzeni, kenti ikiye bölen E-5 (D100) karayolunun etkisiyle E-5 üstü ve E-5 altı şeklinde iki ana bölgede incelenmektedir. E-5 Karayolu'nun güneyinde yer alan ve belirli paftaları kapsayan alanlar sanayi bölgesi olarak ayrılmıştır.

Bölgede büyük akarsu veya sürekli akışta olan bir dere bulunmamaktadır. Ancak, Fındıklı bölgesinden inen Çamaşırcı Deresi Altıntepe'de denize dökülür ve Kadıköy-Maltepe ilçe sınırını belirler. Ayrıca Başıbüyük sırtlarından gelen Çobanlar Deresi ile Süreyyapaşa su bentlerinin kenarından geçen bir dere de mevcuttur. Tarihi bir sınır olan Dragos Çayı, bugün Maltepe'nin batısından geçerek denize dökülen küçük bir sudur.^【10】  Maltepe, Başıbüyük ve Büyükbakkal semtlerinden çıkan memba sularıyla İstanbul halkının içme suyu ihtiyacının büyük bir kısmını karşılamaktadır.

Sosyal Yapı

Maltepe, Osmanlı İmparatorluğu döneminde, özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren iktisadi, sosyal ve yönetsel hareketliliğin arttığı bir yerleşimdir. Bu dönemde Maltepe, gayrimüslim ve Müslüman toplulukların bir arada yaşadığı kozmopolit bir yapı sergilemiştir. Geçmişte seçkinlerin tercih ettiği bir sayfiye alanı olma özelliği taşıyan ilçe, modern dönemde demografik olarak önemli değişimler geçirmiştir. 1960'lardan sonra atölye, imalathane, fabrika ve Süreyyapaşa Hastanesi inşaatlarının başlaması, Maltepe'yi yeni bir emek göçüne sahne kılmıştır. 1950-1980 yılları arasında sanayileşme eğilimi ve büyük altyapı projeleri, İstanbul'un merkezinde konut alma imkânı bulamayan orta sınıfları çeken bir apartmanlaşma sürecini tetiklemiştir.

^{Süreyyapaşa Hastanesi (Maltepe Belediyesi)}

Günümüzde ise Maltepe Belediyesi'nin geleceğe yönelik planları, "Kent hakkı" kavramını önceliklendirerek ilçede dayanışma kültürünü canlandırmayı temel amaç olarak benimsemiştir.^【11】  Ayrıca, toplumsal cinsiyet eşitliği önündeki engellerin kaldırılması, dezavantajlı sosyal gruplara destek verilmesi, kültür ve sanatın eşitlikçi bir anlayışın yerleşmesinde kullanılması, nitelikli eğitim faaliyetleri ve sağlıklı nesiller yetiştirmek için hareketlilik ve aktivitenin kentte yaygınlaştırılması da sosyal yapıya yönelik öncelikli hedefler arasında yer almıştır.

İklim

Maltepe, coğrafi konumu itibarıyla Karadeniz'in yağışlı iklimi ile Akdeniz'in ılıman iklimi arasında bir geçit teşkil etmektedir. İlçede genel olarak Akdeniz İklimi özellikleri görülmekle birlikte, yazları sıcak ve kurak, kışları ise yağışlı ve serin geçmektedir. İlkbahar mevsimi serin ve yağışlı, sonbahar ise ılıman ve yağışlıdır. Yıl içinde ortalama 7 gün kar yağışı ve 25 gün don olayı yaşanır.^【12】  Maltepe'de en çok esen rüzgârlar poyraz ve lodostur. Lodos rüzgârı deniz fırtınasına yol açarken, kışın keşişleme ve kıble rüzgârları da etkili olmaktadır. Yıldız ve karayel rüzgârları ise fırtına getiren rüzgârlardır. Kış aylarında görülen kar yağışlarında özellikle Başıbüyük, Gülsuyu ve Gülensu tepeleri kar tutmaktadır. İlçenin hava kütleleri, ilkbaharda Kuzey Adriyatik merkezinden ayrılarak Karadeniz'e sokulan ve Kırım'a uzanan hava tipi ile sonbahar ve kış aylarında Büyük Britanya Adaları'nın güneydoğusunda oluşup Marmara ve Karadeniz'i etkileyen hava akımları tarafından belirlenmektedir.^【13】 

^{Maltepede Bir Kış Mevsimi Görüntüsü (Maltepe Belediyesi)}

Ulaşım

Maltepe, karayolu, demiryolu ve denizyolu bağlantılarıyla İstanbul'un önemli akslarından biridir. Karayolu ulaşımında, 1953 yılında inşasına başlanan ve kenti ikiye bölen Ankara Asfaltı (E-5/D100 Karayolu) ile 1973 yılında açılan Boğaziçi Köprüsü'nün bu yol ile birleştirilmesi, ilçenin İstanbul ile olan irtibatını artırmıştır. Yakın yıllarda inşa edilen ve kıyı çizgisini izleyen Sahil Yolu da bir diğer ana karayolu güzergâhını oluşturmaktadır. Demiryolu tarihinde ise 1910'da Maltepe Tren İstasyonu açılmış, 1946'da plajla birlikte tren istasyonu yeniden hizmete girmiştir. Modern ulaşım altyapısında ise 2012 yılında M4 Metro hattı hizmete açılmış, 2013 yılında ise banliyö treni hattı "Marmaray" ismiyle yeniden işletmeye alınmıştır.

^{Maltepe Tren İstasyonuna Ait Bir Tren (Maltepe Belediyesi)}

Demografik Yapı

Maltepe, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ekonomik, sosyal ve yönetsel hareketliliğin arttığı bir bölge olmuş, bu dönemde Müslüman ve gayrimüslim toplulukların bir arada yaşadığı bir kimlik kazanmıştır. 1893 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından Erzincan Kemah bölgesinden Maltepe Merkez'e doğru yoğun bir göç hareketi yaşanmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, 1922'de Drama'dan gelen Türkler mübadele ile Maltepe bölgesine yerleştirilmiştir. 1960'lardan itibaren sanayi tesislerinin, atölyelerin ve fabrikaların kurulmasıyla birlikte artan inşaat faaliyetleri, ilçeye yeni bir emek göçünü çekmiş, İstanbul'un merkezinde konut edinemeyen orta sınıfların apartmanlaşan bölgeye yerleşmesiyle nüfus yoğunluğu artmıştır. Maltepe İlçesinin 2023 nüfusu 523.137 olarak hesaplanmış ve 2023 yılında Maltepe’nin nüfusunda % -10,3 oranında 5.407 kişilik bir azalış gözlemlenmiştir.^【14】 

İdari Yapı

Maltepe'nin idari geçmişi, Dragos Tepesi eteklerindeki Obnias sahil köyü olarak ortaya çıkışına dayanmaktadır. 16. ila 18. yüzyıllar arasında bir Rum köyü olarak Üsküdar'a bağlanmıştır. 1899 yılında ise Adalar nahiyesine bağlı bir sahil köyü olarak tanımlanmıştır. Aynı yıl belediye olma talebi iletilmiş ve 1901'deki belgelerle belediye teşkilatının kurulduğu belgelenmiştir. 1908'de Kartal'ın bir beldesi olarak kalan Maltepe, 1928 yılında yeniden belediye teşkilatına kavuşmuş ve İstanbul'un en eski belediyeleri arasına girmiştir. Ancak, 1980'de Maltepe ve Küçükyalı Belediyesi kapatılarak İstanbul Anakent Belediyesi'ne bağlı Maltepe Şube Müdürlüğü kurulmuş, 1991'de Kartal Belediyesi'ne bağlanmıştır. Son olarak, 3 Haziran 1992 tarihinde yayımlanan 3806 Sayılı Kanunla Kartal'dan ayrılarak müstakil bir ilçe statüsü kazanmış ve Maltepe Belediyesi yeniden kurulmuştur.^【15】 

^{Bakireler Anıtı (Maltepe Belediyesi)}

Turizm

Maltepe, tarihi ve doğal sahil alanlarıyla turistik bir potansiyel taşımaktadır. İlçe, geçmişte seçkinlerin tercih ettiği bir sayfiye alanı olarak öne çıkmıştır. Turistik merkezlerin başında, 1947 yılında açılan ve 1940'lı yıllarda İstanbul'un en büyük plajı olan Süreyya Plajı gelmektedir. Plajın bir parçası olan ve evlenmek isteyen kadınların dilek dilediği üç merkezden biri olarak bilinen Bakireler Anıtı, 1953 yılında yapılmış ve önemli bir kültürel noktadır. Tarihi turizm açısından ise, ilçe sınırları içinde bulunan Küçükyalı ArkeoPark ve Bizans İmparatoru Theophiles'in Bağdat sarayını model alarak inşa ettirdiği Bryas Sarayı'nın kalıntıları mevcuttur. 1995 yılında Küçükyalı Bryas Sarayı kazı çalışmaları başlatılmıştır. Sahil turizmi ve rekreasyonel alanlar bağlamında, Maltepe sahili doldurularak 2015 yılında hizmete açılan Orhangazi Sahil Dolgu Parkı önemli bir merkezidir.