Manastır Vadisi, Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan Aksaray ilinin Güzelyurt ilçesi sınırlarında, il merkezine yaklaşık 48 kilometre mesafede, ilçenin güneydoğusunda konumlanan bir vadidir. Vadi, volkanik araziler üzerinde yer almakta olup, batı-güneydoğu yönünde uzanmaktadır ve Tunguru Deresi tarafından aşındırılmıştır. Derinliği bazı yerlerde 60 metreyi bulan ve toplam uzunluğu 5,5 kilometreye ulaşan vadi, sarp ve dik yamaçları ile dikkat çekmektedir. Bu doğal yapı, vadinin her iki yamacında yer alan kaya oyma kiliseler, manastırlar ve yerleşim alanlarının oluşumunu etkilemiştir.
Manastır Vadisi (Anadolu Ajansı)
Tarihî Gelişim
Kapadokya bölgesi, M.S. 17 yılında Roma İmparatorluğu topraklarına dahil edilmiştir. M.S. 2. yüzyıla kadar çok tanrılı dinlerin etkisi altındaki bölgede Hristiyanlık, özellikle köle statüsündeki halk arasında yayılmaya başlamıştır. 4. yüzyılda Nenezili din bilgini Aziz Gregorius Theologos’un Güzelyurt’a yerleşmesiyle bölge, Hristiyanlığın Anadolu’daki ilk yayılım alanlarından biri olmuştur. Bu dönemde, ibadetlerini gizlice yerine getirmek isteyen Hristiyanlar, bölgenin doğal yapısından faydalanarak kaya oyma mekânlar inşa etmiştir. 7. yüzyılda başlayan Arap akınları sırasında Kapadokya tampon bölge işlevi görmüştür. İkonoklazm (Tasvir Yasağı) süreci Kapadokya’da fazla etkili olmamış, tasvir karşıtı anlayışa karşı çıkan din adamları bölgede yoğunlaşmıştır. 11. yüzyıl sonlarından itibaren Türk hâkimiyetine giren bölgede, Hristiyan halk ibadetlerini serbestçe sürdürmüştür. 1924 yılında yapılan Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesine kadar bölgede Türk ve Rum toplulukları bir arada yaşamıştır.
Manastır Vadisi (Anadolu Ajansı)
Arkeolojik ve Mimari Özellikler
Manastır Vadisi, Kapadokya bölgesine özgü kaya oyma mimarinin tipik örneklerini bünyesinde barındırmaktadır. Vadi boyunca 28 kilise, 2 yer altı şehri ve çok sayıda kaya oyma yapı mevcuttur. Kiliseler arasında 17 tek nefli, 7 çift nefli, 1 üç nefli, 1 serbest haç planlı ve 2 Kapalı Yunan Haçı planlı yapılar bulunmaktadır. Kapadokya’da tanımlanan yedi ana kilise plan tipinin beşi Güzelyurt’taki yapılar arasında yer almaktadır. Öne çıkan yapılar; Kilise Cami (eski adıyla Aziz Gregorius Theologos Kilisesi), Sivişli Kilise, Koç Kilise, Çömlekçi Kilise, Kalburlu Kilise ve Kömürlü Kilise’dir. Bu kiliseler erken Hristiyanlık döneminden Ortaçağ’a kadar farklı mimari teknikler ve dekorasyon öğeleri içermektedir.
Vadi içerisindeki yer altı şehri, 1997 yılında yapılan kazılarla ortaya çıkarılmış ve üç katı temizlenerek ziyaretçilere açılmıştır. Roma dönemine tarihlendirilen yer altı şehri, yaklaşık 20 yaşam alanı barındırmakta olup; sürgü taşları, su kuyuları, tandırlar, güvercinlikler, ocaklar, kiler ve ambar damları gibi yapısal birimleri içermektedir. İçerisinde tuvalet birimi bulunan yer altı şehri, bölgedeki benzerlerinden özgün özelliklere sahiptir. Hem kiliseler hem de yer altı yerleşimi, bölgenin tarih boyunca stratejik ve dini önemini yansıtmaktadır.
