Maraş file nakışı, Kahramanmaraş ve ilçelerinde yaygın olarak yapılan, kumaşın sökülüp işlenmesi tekniğiyle uygulanan, tersi ve düzü aynı görünen yöresel bir Türk el sanatıdır.

Ürün Profili ve Coğrafi İşaret Türü

Maraş file nakışı, el sanatları ürün grubunda, özelde ise nakış kategorisinde yer almaktadır. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından "mahreç işareti" olarak tescil edilmiştir. Mahreç işareti, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibarıyla kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işarettir; ürünün üretim sürecinin tamamının veya belirli aşamalarının belirlenmiş coğrafi alan içinde gerçekleşmesi bu tescil türü için yeterlidir. Bu durum, Maraş file nakışının ününün ve karakteristik özelliklerinin Kahramanmaraş yöresiyle güçlü bir bağa sahip olduğunu ifade eder.

^{Maraş File Nakışı (Kahramanmaraş İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)}

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri

Maraş file nakışı, kumaşın sökülmesi ve sökülen bu alanın işlenmesi prensibine dayanan özgün bir tekniktir. Bu teknik sadece Maraş file nakışına özgüdür ve işleme yatay ve dikey olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilir. İşlemenin tersi ve düzünün aynı görünmesi, bu nakış türünün en belirgin ayırt edici özelliklerinden biridir.

• Kumaş Özelliği: Kullanılan kumaşın ince ve ipekli olması tercih edilir. Mongol ipekli kumaş en çok tercih edilen tür olup ipek demor da kullanılmaktadır.
• İşleme İpliği ve İğne Özelliği: Parlak, sağlam ve çok kalın olmayan saf ipek ipler kullanılır. İğne olarak ise 1,5 cm boyunda ince iğneler tercih edilir.
• Desen Özelliği: Desenlerde genellikle stilize edilmiş çiçekler ve yapraklar kullanılır. Geometrik desenler ve vazoda çiçek kompozisyonları da sıkça rastlanan motifler arasındadır.
• İşleme Özelliği: Temel ayırt edici unsur, kumaşın sökülerek işlenmesidir. Bu, nakışa file benzeri bir görünüm kazandırır.

Üretim Metodu

Maraş file nakışı tamamen el işlemesi ile yapılır ve üretim sürecinin tamamı Kahramanmaraş'ta gerçekleştirilmelidir. Üretim metodu şu temel aşamalardan oluşur:

1. Kumaşın Sökülmesi: Belirlenen desen veya alan doğrultusunda kumaşın iplikleri dikkatlice sökülerek işlenecek zemin hazırlanır.
2. Maraş File Nakışı Suyu Tekniği: Sökülen alanlarda, kalan iplikler kullanılarak veya ek ipliklerle temel file yapısı oluşturulur. Bu, desenin işleneceği ana zemini teşkil eder.
3. Maraş File Nakışı Mercimek Ajuru Tekniğiyle Desen Oluşumu: Oluşturulan file zemin üzerine, mercimek ajuru tekniği başta olmak üzere çeşitli dolgu ve kontur teknikleriyle desenler işlenir.
4. Kenar Çitimesi (Rişliyö Tekniği): İşlenen parçanın kenarlarına, dayanıklılık ve estetik görünüm kazandırmak amacıyla rişliyö (kesme işi) tekniği ile kenar temizliği ve süslemesi yapılır.
5. Kenarlara Yapılan İpek İşi (Susma): Rişliyö yapılan kenarların etrafına veya üzerine, genellikle ipek ipliklerle ince bir süsleme bordürü (susma) işlenir.
6. Antika Tekniği: İşlemenin bazı bölümlerine veya kenarlarına, kumaş ipliklerinin çekilip kalanların gruplanarak işlenmesiyle oluşturulan ajurlu bir görünüm olan antika tekniği uygulanabilir.
7. Ütüleme: Tamamlanan nakış, özelliklerine uygun bir şekilde, genellikle tersinden ve nemli bir bez aracılığıyla ütülenerek son haline getirilir.

Coğrafi Köken ve Sınırlar

Maraş File Nakışı'nın coğrafi sınırı Kahramanmaraş ili olarak belirlenmiştir. Bu, ürünün üretiminde kullanılan malzemelerin temininden ziyade, özellikle üretim sürecinin ve bu sanata özgü tekniklerin Kahramanmaraş il sınırları içerisinde ustalar tarafından uygulanması gerektiğini vurgular.

Tescil Süreci ve Detayları

Maraş File Nakışı'nın coğrafi işaret tescili için Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi tarafından başvuruda bulunulmuştur. Başvuru, C2016/024 numara ile 21 Nisan 2016 tarihinde yapılmıştır. Değerlendirme sürecinin ardından ürün, 10 Nisan 2018 tarihinde 341 tescil numarası ile "mahreç işareti" olarak resmi olarak tescillenmiştir. Tescil ettirenin adresi İsmetpaşa Mahallesi, Azerbaycan Bulvarı No: 25 Dulkadiroğlu / Kahramanmaraş olarak kayıtlıdır.