Mustafapaşa Köyü, Nevşehir ilinin Ürgüp ilçesine bağlı, Ürgüp ilçe merkezinin yaklaşık 5 kilometre güneyinde yer alan bir yerleşim yeridir. Antik dönemde “Sinasos” adıyla bilinen köy, tarihî yapıları, kültürel dokusu ve doğal çevresiyle Kapadokya Bölgesi içinde öne çıkan kırsal yerleşimlerden biridir. 2021 yılında Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü tarafından “En İyi Turizm Köyü” ilan edilmiştir.

^{Mustafapaşa Köyü (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihçe

Mustafapaşa’nın bilinen en eski adı “Sinasos” olup, bu yerleşimin tarihinin Bizans Dönemi’ne kadar uzandığı değerlendirilmektedir. 19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başlarında nüfusunun çoğunluğunu Ortodoks Rumlar oluşturmuştur. Söz konusu dönemde kasaba, yaklaşık 700 taş konağa ev sahipliği yapmaktaydı. Kasabanın ekonomisi, şarap üretimi ve tıbbi ürünlerin ticaretiyle uğraşan Rum tüccarların etkin olduğu bir yapıya sahipti. Sinasos, aynı zamanda eğitim faaliyetlerinin yoğun olduğu bir yerleşimdi; erkek ve kız okulları, bir kütüphane ve dinî eğitim veren bir koleji bulunmaktaydı.

1923 yılında Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan mübadele anlaşması kapsamında Sinasos'taki Rum halk Yunanistan’a gönderilmiş; bu nüfusun bir kısmı daha sonra “Nea Sinasos” (Yeni Sinasos) adıyla bir yerleşim kurmuştur. Yunanistan'dan getirilen Türk göçmenler ise Mustafapaşa’ya yerleştirilmiştir. Bu göçmenlerin büyük bölümü Selanik’e bağlı Jerveni ve Kastoria köylerinden gelmiştir. Mübadele sonrası Türk ve Rum nüfusundaki değişim istatistiklere de yansımıştır: 1890’da yaklaşık 4.500 olan Rum nüfus, 1924’te 878’e; 1890’da 600 olan Türk nüfusu ise 1925’te 1.000 kişiye ulaşmıştır.

Köy, adını su problemi nedeniyle yaptırılan çeşmeler ile anılan ve 1803 yılında öldüğü tahmin edilen bir Osmanlı devlet görevlisi olan Seyyid Mustafa Paşa’dan almıştır. Paşanın köyde iki adet çeşme yaptırdığı ve bu çeşmelerin üzerindeki kitabelerde isminin yer aldığı bilinmektedir. “Mustafapaşa” ismi, 1966 yılında belediye örgütünün kurulmasıyla birlikte resmiyet kazanmıştır.

Fizikî Yapı ve Kültürel Miras

Mustafapaşa, taş mimarisi ile öne çıkan yapılara sahiptir. Kasabada 93 tescilli tarihi ev, 30’a yakın kilise ve şapel yer almaktadır. Köyün batısında Ihlara Vadisi’ne benzetilen Gomeda Vadisi, yakın çevresinde ise Damsa Baraj Gölü yer alır. Eleni ve Vaslios kiliseleri, Kapadokya Sanat ve Tarih Müzesi (Bebek Müzesi) gibi yapılar kültürel miras unsurları arasındadır. Köydeki tüm kültürel ve doğal varlıklar, “Mustafapaşa Koruma Amaçlı İmar Planı” çerçevesinde koruma altına alınmıştır. Yeni yapılanma ve yerleşim faaliyetleri sınırlandırılmış olup, köy Kapadokya Alan Başkanlığı’nın gözetimindedir.

Ekonomi

Mustafapaşa’da tarihsel süreç içinde bağcılık, şarap üretimi, hayvancılık ve taş işçiliği temel geçim kaynakları arasında yer almıştır. Rum nüfus döneminde ticaret yoğun şekilde yürütülmüş; kasabada otel, eczane, hamam ve doktor gibi sosyal tesislerin varlığı, Sinasos’un geçmişte önemli bir yerleşim yeri olduğuna işaret etmektedir. Günümüzde köyde turizm faaliyetleri öne çıkmaktadır.

Eğitim ve Kurumsal Yapı

Mustafapaşa’da 2005 yılında Kapadokya Üniversitesi kurulmuştur. Türkiye'de bir köy merkezli olarak kurulan tek yükseköğretim kurumu olan üniversite, bölgenin sürdürülebilir kalkınması amacıyla çeşitli sosyal, kültürel ve çevresel projeler yürütmektedir. Üniversite, kültürel mirasın restorasyonu, yapıların tanıtımı, enerji kullanımı, atık yönetimi, su ve gıda israfının önlenmesi, yerel istihdamın artırılması gibi konularda faaliyet göstermektedir. Kurum, Dünya Sürdürülebilir Turizm Konseyi (GSTC) üyesidir ve Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı ile iş birliği hâlindedir.

Uluslararası Tanınırlık ve Koruma

Mustafapaşa, 2021 yılında Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü tarafından “En İyi Turizm Köyü” unvanına layık görülmüştür. Bu unvan, köyün yerel kültürünü koruma çabaları, biyolojik ve kültürel çeşitliliğinin devamı, yaşam biçimi ve yerel gastronomi gibi unsurların sürdürülebilir turizm çerçevesinde değerlendirilmesi sonucu verilmiştir. Kapadokya Turizm Bölgesi Altyapı Hizmet Birliği ve Ahiler Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen çeşitli koruma ve geliştirme projeleriyle köyün kültürel yapısı korunmaktadır.