Gomeda Vadisi, Türkiye'nin Nevşehir iline bağlı Ürgüp ilçesinin Mustafapaşa beldesinin yaklaşık 2 kilometre güneybatısında yer almaktadır. Coğrafi olarak Mustafapaşa’nın batısında ve Ayvalı Köyü’nün kuzeyinde konumlanan vadi, Kapadokya Bölgesi içerisinde jeomorfolojik açıdan dikkat çeken alanlardan biridir. Tarihi süreçte Rumlar tarafından “Kanavuria” adıyla anılan bu vadi, Elevres’in yarıklarından biri olarak tanımlanmıştır.
Gomeda Vadisi (Ürgüp Belediyesi)
Jeolojik Oluşum
Vadi, Kapadokya’nın genelinde görülen tüf yapısına sahip jeolojik formasyonlara bağlı olarak, yağmur, rüzgâr ve sel sularının aşındırmasıyla şekillenmiştir. Derinliği yer yer 40 metreyi bulabilen vadi, Tersiyer döneminde (yaklaşık 60 milyon yıl önce) aktif hale gelen Erciyes, Hasan Dağı ve Göllüdağ gibi volkanların püskürttüğü lav ve volkanik materyallerle oluşan tüf tabakalarının zamanla erozyona uğraması sonucunda meydana gelmiştir. Vadide tüf dışında tüffit, ignimbirit tüf, lahar, volkan külü, kil, kumtaşı, marn, aglomera ve bazalt gibi çeşitli jeolojik kayaçlar da bulunmaktadır.
Doğal Yapı ve Ekoloji
Vadinin içerisinden Üzengi Deresi akmakta olup, bu su kaynağı vadi boyunca kaya oluşumları ile bitki örtüsü bütünleşmiştir. Vadideki mağaralardan biri, yağmur suyunu toplamak amacıyla yapılmış bir hazne olarak kullanılmaktadır ve günümüzde de bu su kaynağı, vadi içindeki kavak ağaçlarının sulanmasında değerlendirilmektedir. Bölgede eski dönemlerden kalma güvercinlikler ile oyuklarda rastlanan tünekler, ekolojik çeşitliliğe işaret etmektedir.
Gomeda Vadisi (Anadolu Ajansı)
Tarihi ve Kültürel Miras
Gomeda Vadisi, tarihsel süreçte yoğun yerleşim görmüş bir alandır. Rivayetlere göre geçmişte burada altı yüz hanelik bir köy yer almaktaydır. Vadide yer alan kayalara oyulmuş barınaklar, yer altı şehirleri ve ibadet alanları bu yerleşim izlerini yansıtmaktadır. Vadi girişine yakın bir noktada yer alan ve “Alakara” olarak da bilinen Timios Stavros Kilisesi, bölgenin en önemli tarihî yapılarındandır. Bizans dönemine tarihlenen bu kilise, adını “Kutsal Haç” anlamına gelen ifadesinden almakta olup, bir anlatıya göre bir Bizans imparatorunun seferi sırasında halk tarafından yaptırılmıştır.
Timios Stavros Kilisesi dışında, vadide yer alan Aziz Basileios Kilisesi de dikkat çekici diğer bir yapıdır. 9. yüzyıla tarihlendirilen bu kilise, Kapadokyalı Babalar’dan biri olan Aziz Basileios adına inşa edilmiştir. Aynı azize ithaf edilmiş bir başka kilise ise Beydere’de yer almaktadır.
Vadiye komşu alanlarda da Bizans dönemine ait kiliseler mevcuttur. Vadinin güneyindeki Derindere Vadisi’nde yer alan Merdiven Kilise (9. yüzyıl) ile onun güneyinde konumlanan, “Meryem Ana Vadisi” veya Kara/Karae olarak bilinen alandaki Hacı İsmail Dere Kiliseleri (10. yüzyıl), bölgenin tarihî ve dini mimarisinin sürekliliğini göstermektedir. Tüm bu yapılar, fresklerle bezeli duvar resimleriyle Bizans sanatının bölgedeki örnekleri arasında yer almaktadır.
Vadi Kültürü ve Yerleşim
Vadideki doğal ve tarihî yapılar, geçmişte burada barınan toplulukların yaşam biçimlerine dair ipuçları vermektedir. Kaya içine oyulmuş barınaklar ve güvercinlikler, bölge halkının doğayla bütünleşik bir yaşam sürdüğünü göstermektedir. Bunların en belirgin örneklerinden biri, Timios Stavros Kilisesi çevresinde yer alan kaya meskenlerde yaşamış ve daha sonra Sinasos’a yerleşerek kilisenin adını soyadlarına taşıyan Stavropulos ailesidir.
