Nallıhan Örtmesi, Ankara’nın Nallıhan ilçesine özgü, geleneksel el dokuması bir tekstil ürünüdür. Tarihi İpek Yolu üzerinde yer alan Nallıhan’ın dokuma geleneğinin bir parçası olarak, ipek böcekçiliğinin bölgede hâlâ devam etmesi, bu örtmelerin üretiminde bir rol oynamaktadır. 26 Kasım 2015 tarihinde başvuru yapılarak, 9 Nisan 2018 tarihinde 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işareti olarak tescil edilmiştir. Tescil, Nallıhan Kalkınma Vakfı tarafından yaptırılmıştır.
Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri
Nallıhan Örtmesi, baş ve vücudun üst kısmını örtecek şekilde tasarlanmış bir dokuma ürünüdür. Üretiminde ipek, ipek-pamuk karışımı veya pamuk iplikler kullanılır. Örtmenin çözgü ipliği olarak kullanılan ve “kız kıvrağı” adı verilen tersbüküm pamuk ipliği, sabunlama tekniğiyle hazırlanır; bu teknik, Nallıhan Örtmesi’ne özgü bir özelliktir.
Örtmenin iki uzun kenarında, doğal boyalarla renklendirilmiş (kahverengi, hardal veya sarı tonlarda) eğirme koza ipeğinden şeritler bulunur. Bu şeritler, meşe palamudu, ceviz kabuğu veya dut göbeği gibi doğal malzemelerle boyanır. Şeritlerin bitiminde, uzun kenarların ortasına üçgen formda brokar tekniğiyle motifler işlenir; bu motifler, örtme başa takıldığında üst kısımda yer alacak şekilde planlanır ve örtmenin iki taraflı kullanımına olanak tanır.
Örtmenin kısa kenarları ve baş üstüne gelen kısımlar, çok renkli brokar tekniğiyle oluşturulan motiflerle süslenir.
Desenlerde herhangi bir kısıtlama olmamakla birlikte, en yaygın motifler arasında “Göbekli”, “Albaşlı”, “Zülüf Tarağı”, “Sarıgöz”, “Guguk”, “Bibercik”, “Hambarcık”, “İlikli Para”, “Köy Gezen” ve “Koç Boynuzu” yer alır. Bu desenler, hazır boyalı ipliklerle veya doğal boyalarla renklendirilmiş ipliklerle oluşturulabilir. Örtmenin kısa kenarlarında, kalın pamuk iplikle yapılan ve yaklaşık 1,5 cm uzunluğunda, top şeklinde tokalar bulunur. Bu tokalar, özel bir bağlama tekniğiyle hazırlanır.
Nallıhan Örtmesi’nin eni 85-104 cm, boyu ise 118-200 cm arasında değişir. Çözgü sıklığı, 1 cm’de 10 iplik olacak şekilde düzenlenir. Dokuma, düz bezayağı tekniğiyle yapılır; uzun kenarlarda brokar, kısa kenarlarda ise kilim dokuma tekniği kullanılır.
Üretim Süreci
Nallıhan Örtmesi’nin üretimi, el tezgâhlarında gerçekleştirilir. Çözgü ipliği olarak kullanılan kız kıvrağı (20/1 veya 20/2 numaralı tersbüküm pamuk ipliği), dayanıklılığını artırmak ve dokumayı kolaylaştırmak için sabunlama işlemine tabi tutulur. Sabunlama için beyaz katı sabun, ılık su ve leğen kullanılır. İplik, çile halindeyken ıslatılır, sabunlanır, elle ovularak düzleştirilir ve gergin bir şekilde keçireye geçirilir. Ardından masuralara sarılarak dokumaya hazır hale getirilir.
Uzun kenarlardaki şeritler, doğal boyalarla renklendirilmiş eğirme koza ipeğinden yapılır. Boyama işlemi, bitkisel malzemelerin haşlanmasıyla elde edilen renkli suya ipliklerin batırılması, bekletilmesi ve ardından soğuk suyla durulanmasıyla tamamlanır. Dokuma işlemi sırasında, desenler üreticinin yaratıcılığına bağlı olarak brokar ve kilim teknikleriyle oluşturulur. Örtmenin uçlarındaki tokalar, 60 kat iplikle hazırlanır; saçaklar iki parmakla bükülerek düğümlenir ve toka ipliği bu düğümler arasına sıkıca bağlanarak kesilir. Dokuma tamamlandıktan sonra örtme, sabundan arındırılmak için ılık suyla yıkanır.
Coğrafi Sınır ve Denetim
Nallıhan Örtmesi’nin üretimi, Ankara’nın Nallıhan ilçesiyle sınırlıdır. Malzemelerin ilçeden temin edilmesi zorunlu olmasa da, tüm üretim aşamaları Nallıhan’da gerçekleşmelidir. Bu, ilçede nesilden nesile aktarılmış ustalık ve tekniklerin ürüne yansımasını sağlamak içindir.
Ürünün tescil koşullarına uygunluğu, Nallıhan Kalkınma Vakfı koordinasyonunda oluşturulan bir denetim komisyonu tarafından denetlenir. Komisyon, Nallıhan Halk Eğitim Merkezi’nden bir usta öğretici, Nallıhan Turizm Gönüllüleri Derneği’nden iki kişi, Nal-ETİK Kooperatifi’nden bir kişi ve Han-İpek Kooperatifi’nden bir kişi olmak üzere beş üyeden oluşur. Denetim, yılda en az iki kez veya tüketici şikâyetleri üzerine yapılır ve şu unsurlar kontrol edilir:
- Kız kıvrağı çözgü ipliğinin sabunlanmış olması,
- Uzun kenarlarda ipek şeritlerin bulunması,
- Şeritlerin sarı, hardal veya kahverengi tonlarda ve doğal boyalarla renklendirilmiş olması,
- Örtmenin uçlarındaki tokaların top şeklinde olması.
Denetim sonuçları bir raporla belgelenir ve gerektiğinde kamu veya özel kuruluşlardan uzman desteği alınabilir.
