Nizip nanesi (Mentha spicata L.), Gaziantep ilinin Nizip ilçesiyle özdeşleşmiş, kendine özgü aroması ve yeşil rengiyle ayırt edici nitelikler taşıyan bir çeşni bitkisidir. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 12 Mart 2020 tarihinde menşe adı olarak tescillenmiş ve bu tarihten itibaren coğrafi işaret koruması altına alınmıştır. Tescil işlemi Nizip Ticaret Borsası tarafından gerçekleştirilmiştir.
Ayırt Edici Özellikleri
Nizip nanesi yaş ve kurutulmuş olarak piyasaya sunulur. Ürünün karakteristik aroması, uçucu yağ bileşenlerinden özellikle carvon (%40–70) ve limonen (%20) kaynaklıdır. Ayrıca carveol, mentol, borneol, linalol, menton gibi monoterpenler ve seskiterpenler de aroma profilini zenginleştirir. Bu bileşenler, Nizip nanesini diğer nane türlerinden ayıran temel kimyasal özelliklerdir.
Ürünün kalitesini belirleyen başlıca çevresel etkenler; Nizip’in karasal iklimi, gece-gündüz sıcaklık farkı (hasat döneminde ortalama 24 °C), güneşlenme süresi, düşük bağıl nem oranı ve bölgenin rakımıdır. Bu koşullar, gölgede kurutma gibi geleneksel yöntemlerle birleştiğinde aroma kaybını en aza indirir ve ürünün özgün yeşil rengini korur.
Tarımsal Üretim Süreci
Nizip nanesinin tarımı 1960’lı yıllarda başlamıştır. Üretim fideleme yöntemiyle yapılır; yörede bu işleme “şitilleme” denir. Şitilleme, çiçeklenme döneminde taze dalların koparılarak parmak derinliğinde açılan çukurlara ekilmesiyle gerçekleşir. Bu işlem genellikle 15 Nisan–15 Mayıs tarihleri arasında yapılır.
Gübreleme, yerel adıyla “zibilleme”, koyun ve keçi gübresiyle iki aşamada uygulanır: ilki şubat ayında, ikincisi yaklaşık 45 gün sonra. Sulama, yeraltı sularıyla 6–10 günde bir yapılır; sıklık bitki boyuna ve hava serinliğine göre ayarlanır.
Hasat işlemi “kırım” olarak adlandırılır ve elle yapılır. Her yıl aynı kökten 3–4 kez ürün alınabilir; toplamda 2–3 yıl boyunca verim sağlanır. Hasat, bitki boyunun 40–50 cm’ye ulaşması ve alt yaprakların dökülmeye başlamasıyla gerçekleştirilir.
Kurutma ve İşleme
Kurutma işlemi gölgede ve astar bez üzerinde yapılır. Gece boyunca nemi azaltılan nane, sabah saatlerinde daha geniş gölgelik alana taşınır ve gün boyunca dirgenle karıştırılır. Akşam saatlerinde döner kauçuk ezicilerle yapraklar saplarından ayrılır, dirgenle havalandırılarak saplar elenir ve elek yardımıyla yabancı maddelerden arındırılır.
Toprak ve Su Özellikleri
Nizip nanesi, fosfor, mangan, potasyum ve kireç açısından zengin, killi-tınlı, hafif alkali, tuzsuz ve orta derecede organik madde içeren topraklarda yetiştirilir. Sulama suyu yeraltı kaynaklıdır; orta sertlikte, hafif alkali ve düşük iletkenlik değerine sahiptir.
Denetim Mekanizması
Ürünün üretim ve işleme süreçleri, Nizip Ticaret Borsası koordinatörlüğünde yılda en az bir kez denetlenir. Denetim mercii; Nizip İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Nizip Belediyesi, Gaziantep Üniversitesi Nizip MYO Gıda Teknolojisi Bölümü, Nizip Sanayi ve Ticaret Odası ile Nizip Esnaf ve Sanatkârlar Odası temsilcilerinden oluşur. Gerektiğinde fiziksel ve kimyasal analizler yapılır; ayrıca ürün ambalajında yer alması gereken “Nizip Nanesi” ibaresi ve menşe adı amblemi de denetim kapsamındadır.
