Örümcek Ağı Teorisi, tarım ürünleri gibi üretimi zaman gecikmesine tabi olan piyasalarda arz ve talep dengesinin dinamik özelliklerini açıklamak için geliştirilmiş bir ekonomik modeldir. Teoriye göre üreticiler, mevcut dönemin fiyatlarına göre değil, geçmiş dönemin fiyatlarına göre üretim kararı alırlar. Bu durum, fiyat ve miktarda döngüsel dalgalanmalara yol açar. Teorinin adı, fiyat-miktar grafiğinde ortaya çıkan spiral yapının örümcek ağına benzemesinden kaynaklanır.

Tarihçe

Örümcek Ağı Teorisi ilk olarak 1934 yılında Nicholas Kaldor tarafından sistematik biçimde açıklanmıştır. Ancak, teoriye önemli katkılarda bulunan diğer ekonomistler arasında Henry Schultz (ABD), Jan Tinbergen (Hollanda) ve Althus Hanau (İtalya) bulunmaktadır.Tarım piyasalarındaki dönemsel fiyat dalgalanmalarının açıklanması amacıyla geliştirilmiştir.

Varsayımlar

Örümcek ağı teorisi belirli varsayımlar altında işler. Bu varsayımlar şunlardır:

1. Arz Gecikmesi: Üretim, kararın verildiği anda değil, bir sonraki dönemde piyasaya yansır. Örneğin, çiftçiler bir yıl önceden ekim yapar.
2. Uyarlanabilir Beklentiler: Üreticiler gelecekteki fiyatları, yalnızca geçmiş dönem fiyatlarına bakarak tahmin ederler.
3. Talebin ve Arzın Esnek Olmaması: Tarım ürünleri gibi malların arz ve talep esnekliği düşüktür. Küçük miktar değişimleri büyük fiyat değişimlerine neden olabilir.
4. Fiyatlar Kararları Belirler: Üreticiler, önceki yılın fiyatına bakarak üretim kararı alır.
5. Tam Rekabet Varsayımı: Piyasada birçok küçük üretici vardır, hiçbir üretici fiyatı belirleme gücüne sahip değildir.

Teorik Mekanizma

Teorinin temel işleyişi aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

• Yıl 1: Üretim miktarı düşük, arz az, fiyat yüksek.
• Yıl 2: Yüksek fiyatı gören çiftçiler üretimi artırır, arz artar, fiyat düşer.
• Yıl 3: Düşük fiyatı gören çiftçiler üretimi azaltır, arz azalır, fiyat tekrar yükselir.
• Bu döngü arz-talep dengesine bağlı olarak devam eder.

Bu mekanizma aşağıdaki şekillerde gözlemlenebilir:

Sürekli Dalgalanma

Arz ve talep eğrilerinin eğimleri eşitse, fiyat ve miktar dönemden döneme aynı oranda dalgalanır.

Yakınsak Dalgalanma

Talep eğrisinin arz eğrisine göre daha esnek olduğu durumda, fiyat ve miktar zamanla dengeye yaklaşır.

Iraksak Dalgalanma

Arz eğrisinin talep eğrisine göre daha esnek olduğu durumda, fiyat ve miktar giderek dengeden uzaklaşır.

Grafiksel Gösterim

Örümcek ağı teorisinin grafiksel gösterimi arz ve talep eğrilerinin kesiştiği denge noktasından başlayan spiral biçimli bir yapıdır. Üreticiler bir yıl önceki fiyatı temel alarak arz ettikleri için fiyat ve miktar zaman içinde belirli bir yörünge izler:

• Yakınsak Örümcek Ağı: Spiral yapı içeri doğru kıvrılır.
• Iraksak Örümcek Ağı: Spiral yapı dışa doğru açılır.
• Sabit Dalgalanma: Spiral dairesel bir döngü olarak kalır.

_{Merkeze Yaklaşan Örümcek Ağı (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Teorinin Sınırlamaları

Teori çeşitli sınırlamalara sahiptir:

1. Rasyonel Beklentiler Varsayımı: Gerçek dünyada üreticiler yalnızca geçmiş fiyatlara göre değil, piyasa trendlerine ve diğer bilgilere göre karar verirler.
2. Arzın Esnekliği: Üretim değişikliği kolay olmayabilir (örneğin, patates yetiştiricisinin buğdaya geçmesi).
3. Fiyat Belirleyici Diğer Etkenler: Hava koşulları, girdi maliyetleri, döviz kuru gibi etmenler fiyatları etkiler.
4. Devlet Müdahalesi: Fiyat istikrarı için hükümetlerin uyguladığı tampon stok politikaları bu döngüyü kırabilir.
5. Ampirik Gerçeklikten Uzaklık: Üreticilerin yalnızca geçmiş fiyatlara göre karar verdiği varsayımı ampirik destekten yoksundur.

Uygulama Alanları ve Örnekler

• Tarım Piyasaları: Soğan, patates, buğday gibi yıllık üretimi yapılan ürünlerde gözlemlenir.
• Domuz Döngüsü: Mordecai Ezekiel tarafından 1925’te ABD domuz piyasasında gözlemlenmiştir.
• Konut Piyasası: İrlanda’daki konut arz-talep döngüsü örümcek ağı davranışı göstermiştir.

Örümcek Ağı Teorisi, fiyat ve üretim kararları arasındaki zaman gecikmesinden kaynaklanan dalgalanmaları açıklamada önemli bir dinamik denge modelidir. Tarım gibi arzın kısa vadede esnek olmadığı sektörlerde fiyat dalgalanmalarının içsel nedenlerle meydana gelebileceğini gösterir. Ancak, modern piyasalarda bilgiye erişimin artması, rasyonel beklentilerin rolü ve devlet müdahaleleri bu teorinin açıklayıcılığını sınırlayabilmektedir.