Parafazi, genellikle afazili^【1】  bireylerde görülen ve konuşma sırasında hedef sözcüğün yerine yanlış bir sözcüğün istemsiz olarak kullanılmasıyla ortaya çıkan bir dil sapmasıdır. Bu hata türü, hem sözlü hem de yazılı anlatımda meydana gelebilir ve dilin semantik, fonolojik ya da yapısal düzeylerini etkileyebilir. Parafaziler, dilin sözcük üretim sürecindeki aksaklıklarla ilişkilidir ve özellikle akıcı afazi türlerinde sıkça gözlemlenmektedir.

Sınıflandırma

Parafaziler üç temel biçimde sınıflandırılmaktadır:

• Fonemik Parafazi: Hedef sözcüğün ses yapısında bozulma ile ortaya çıkar. Örneğin, “kitap” yerine “pitap” denmesi.
• Semantik (veya sözcüksel) Parafazi: Anlamsal olarak ilişkili bir sözcüğün kullanılmasıdır. Örneğin, “masa” yerine “sandalye” denmesi.
• Neolojistik Parafazi: Hedef sözcükle biçimsel ya da anlamsal ilişkisi bulunmayan anlamsız bir sözcüğün kullanımıdır. Bu tür parafaziler genellikle şiddetli afazi vakalarında görülür.

Parafazinin Görüldüğü Afazi Türleri

Akıcı afazilerde (örneğin Wernicke, iletim ve transkortikal duyusal afazi) parafazi hataları daha sık ve çeşitli biçimlerde görülmektedir. Bu afazi türlerinde hastaların konuşmaları akıcı olmasına karşın anlamsız ya da hedef dışı sözcüklerle doludur. Özellikle Wernicke afazisinde, semantik ve neolojistik parafazilere sıkça rastlanır. Buna karşılık tutuk afazilerde (örneğin Broca afazisi) parafazi oranı daha düşüktür; bu türde daha çok boğumlama ve üretim sorunları öne çıkar.

Adlandırma ve Tekrarlama Etkinlikleri

Adlandırma (nesneleri veya işlemleri isimlendirme) ve tekrarlama görevlerinde parafazi oranları değişiklik göstermektedir. Yapılan çalışmalarda, akıcı afazili bireylerin adlandırma etkinliğinde tekrarlamaya göre daha fazla parafazi hatası yaptığı, adlandırmada ise neolojistik, tekrarlamada ise fonemik parafazi hatalarının öne çıktığı saptanmıştır. Bu hataların dağılımı, ilgili beyin bölgelerindeki hasarın niteliğiyle ilişkilidir. Özellikle temporo-paryetal ve posterior temporal bölgelerdeki lezyonlar parafazi üretimiyle ilişkilendirilmektedir.

^{Parafazi ile ilgili temsili görsel. (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

Hata Yeri ve Tipi

Parafaziler, genellikle sözcüklerin son bölümlerinde yoğunlaşma eğilimindedir. Bu durum, özellikle alt düzey (subleksikal) dil işleme süreçlerinde bir aksaklık ya da bozulma olabileceğine işaret etmektedir. Sözcük üretiminin sesbilimsel aşamalarında yaşanan bu tür bozukluklar, konuşma sırasında hedef sözcüğün tam olarak üretilmesini engelleyebilir. Parafazi türlerinin görülme sıklığı açısından bakıldığında, en yaygın biçimlerin fonemik (ses düzeyinde) ve semantik (anlam düzeyinde) parafaziler olduğu görülmektedir. Bu iki tür, konuşma üretiminde sık rastlanan hata biçimleri olarak değerlendirilmektedir. Buna karşın, hem ses hem de anlam düzeyinde karışıklık içeren mikst tip parafazilere daha seyrek rastlanmaktadır.

Parafazinin Klinik Önemi

Parafazi hataları, dil değerlendirme ve terapi sürecinde hem tanı koyma aşamasında hem de bireye özel tedavi planının oluşturulmasında önemli bilgiler sunar. Parafazilerin türü, sıklığı ve bağlamsal özellikleri; afazinin tipi, yaygınlığı ve şiddeti hakkında değerli ipuçları verir. Bu hataların sistemli bir şekilde analiz edilmesi, terapötik müdahalelerin hedeflerinin daha doğru belirlenmesini sağlar.