Pıngıdık Oyunu, Türkiye’nin Antalya iline bağlı Finike ilçesi Gökbük Mahallesi’nde, Tahtacı Türkmen topluluğu tarafından düzenlenen “seyirlik oyun” kategorisinde yer alan geleneksel bir halk oyunu ve erginlenme ritüelidir. Oyunun kökeninin Orta Asya Türk geleneklerine ve Anadolu’nun erken dönem sahne/ritüel uygulamalarına uzandığı kabul edilmektedir. Oyunun, 2014 yılında Türkiye’de “Somut Olmayan Kültürel Miras” ulusal envanterine kabul edildiği kayıtlıdır.

^{Pıngıdık Geleneği (Antalya KTB)}

Oyun Alanı, Zamanı ve Toplumsal Bağlamı

Pıngıdık oyunu, Gökbük Mahallesi’nde köy meydanında akşam saatlerinde başlamakta ve gece yarısına kadar sürmektedir. Ergenlik çağına gelmiş erkekler, orta yaş evli erkekler ve genç kızlar olmak üzere üç ana katılımcı grup ritüele dâhildir. Oyunun zamanlaması, yayla göçü ve kış ortası dönüşleriyle koşut olarak şubat ortası hafta sonuna denk gelecek biçimde uygulanmaya başlanmış olsa da kökeninde Nevruz zamanına, yani 21 Mart'a atıf bulunduğu ileri sürülmektedir.

Aşamalar ve Uygulama Süreci

Oyunun üç temel aşaması vardır:

Hazırlık Aşaması

Ergenlik çağındaki genç erkekler kendi aralarında iş bölümü yapar. Bu bölümde oyun alanı (meydan), odunlar, çuvallar ve kaplar hazırlanır; ayrıca oyunda “Pıngıdık” karakteri ile ilgili hazırlıklar yapılır. Pıngıdık olacak kişinin keçi postu ya da koyun postu üzerine bürünmesi, başlık ve sakal takması, yüzünün boya veya kömür ile boyanması; ayrıca bacak arasındaki sopaya çan asılması gibi uygulamalar gerçekleştirilir. Bu hazırlıklar halkın gözetiminden uzak gizli bir mekânda yürütülür.

Oyun Kısmı

Hazırlığı tamamlanan Pıngıdık ile onu takip eden grup, ellerinde teneke, def gibi gürültü çıkaran araçlarla köy sokaklarını dolaşır. Pıngıdık, bu gezinti sırasında halkı ürkütür, korkutur ya da kışkırtır. Her evin kapısında durulur ve ev halkından un, tuz, maya, çörek otu gibi ekmek yapımında kullanılacak malzemeler alınır. Ardından yerleştirilen saclar üzerinde hamurlar yoğrulur, genç kızlar bu süreci yürütürken genç erkekler onları korur. Pişen ekmekler yerden alınır. Yetişkin erkekler, genç erkeklerin elinden ekmek kapmak için yarışa başlar. Yetişkin erkekler ekmeği kapmaya çalışırken genç erkekler buna engel olur. Eğer yetişkin yakalanırsa ateşe atılma ya da ateşe yaklaştırılma riski vardır.

Son Aşama

Pişen ekmekler genç erkeklerce toplanır. Yaşlı ve yetişkin halk meydandan ayrılmaya başlar; gençler bir süre daha meydanda eğlenir, oyun değerlendirmesi yapar. Sonrasında genç erkekler evlere ekmek dağıtır. Bu dağıtım sırasında elinde ekmekle kapı eşiğini üç kez öperek eve girer; eve girerken konuşmak yasaktır. Her eve bir parça ekmek bırakılır; fazla aldıkları malzemeler gizlice durumu iyi olmayan ailelere bırakılır. Bu yönüyle oyun, toplumsal dayanışma ve paylaşım unsurunu da içerir.

^{Pıngıdık Geleneği (TRT Arşiv)}

Figürler, Semboller ve Temalar

Pıngıdık oyunu sembolik anlamlar taşımaktadır:

• Hayvan postu ve yüz boyama: Pıngıdığın keçi ya da koyun postuna bürünmesi, yüzünün boyanması animistik bir öykünme niteliği taşır; insan–hayvan sınırlarının aşılması, doğaüstü bir varlık algısı yaratılması söz konusudur.
• Çanlar ve gürültü: Göçebe hayvancılıkla ilişkili olarak hayvanlara yaklaşım, çan sesiyle uyandırma-korkutma gibi işlevleri temsil eder.
• Ateş çevresi: Meydanda kurulan büyük ateş ve ekmek pişirme alanı, eski ölüm-dirilme, arınma ve yenilenme ritüellerini çağrıştırır.
• Ekmek üretimi, malzeme toplama ve dağıtım: Un, tuz, maya gibi elemanların toplanması ve pişirilip tüm evlere dağıtılması, bereket, birlik, toplumsal eşitlik ve paylaşım temalarını yansıtır.
• Yaş gruplarının yerleşimi: Ergen erkekler hazırlık ve uygulamanın öznesi iken, yetişkin erkekler “rakip” konumundadır; genç kızlar pasiftir ve sembolik olarak yer alırlar. Bu yapı erginlenme süreci ve toplum içindeki yeni statü kazanımı gibi unsurları içerir.

Toplumsal İşlevleri

• Genç erkeklerin erginlik sürecine geçiş ritüeli olarak işlev görür.
• Toplumsal dayanışma, paylaşma ve bereket motiflerini somutlaştırır.
• Kültürel kimlik ve toplumsal aidiyetin nesilden nesile aktarılmasına katkı sunar.
• Mevsim döngüsü, doğa-insan ilişkisi ve göç hareketleri ile toplumsal yaşamın düzenlenmesine dair sembolik dil oluşturur.

Korunma Durumu

Pıngıdık oyunu 2014 yılı itibarıyla köy seyirlik oyunları başlığı altında ulusal düzeyde “Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Ulusal Envanteri”ne kaydedilmiştir. Bu kayıt, oyunun kültürel değerinin tanındığını ve korunma kapsamında dikkat çeken bir unsur olduğunu göstermektedir.