Prambanan Tapınak Kompleksi, Endonezya'daki en büyük Hindu tapınağı ve Endonezya'daki Şiva'ya adanmış en büyük tapınak kompleksidir. Dünyanın en büyük Hindu anıtlarından biri olarak kabul edilir ve geçmişten gelen mimari ve kültürel sanatların bir simgesi olarak değerlendirilir.
Kompleks, Yogyakarta ve Orta Cava'nın iki eyaleti arasındaki sınırda, Cava Adası'nda yer almaktadır. Prambanan Tapınağı'ndaki Hindu tapınakları, Ramayana destanının Endonezya versiyonunu gösteren kabartmalarla süslenmiştir. Merkezi karede yükselen üç büyük tapınak, Ramayana destanını gösteren rölyeflerle süslenmiştir ve üç büyük Hindu tanrısına (Şiva, Vişnu ve Brahma) adanmıştır. Prambanan Tapınak Kompleksi, UNESCO Dünya Mirası Alanı olarak tescillenmiştir.
Tarih ve İnşa
Tarihçiler tapınağın tarihini, Prambanan çevresinde bulunan ve şu anda Cakarta Ulusal Müzesi'nde saklanan Syiwagrha Yazıtı’nın içeriğine dayandırmaktadır. M.S. 856 (778 Saka) tarihli bu yazıt, tapınağın Rakai Pikatan döneminde yazıldığını göstermektedir. Prambanan Tapınağı (Loro Jonggrang), 9. yüzyıldan kalma bir Hindu tapınağı olup Sanjaya Hanedanı döneminde inşa edilmiştir. Buna karşılık, Sewu, Lumbung, Bubrah ve Asu (Gana) Tapınakları, 8. yüzyılda Sailendra Hanedanı döneminde yapılmış Budist tapınaklardır. Tapınaklar, 11. yüzyılın başlarında meydana gelen deprem, volkanik patlama ve siyasi güç değişimleri nedeniyle çökmüş, 17. yüzyılda yeniden keşfedilmiştir.
Prambanan Tapınağı (Pexels)
Tapınak Kompleksinin Yapısı ve Mimarisi
Prambanan Tapınak Kompleksi; Prambanan Tapınağı (Loro Jonggrang olarak da bilinir), Sewu Tapınağı, Bubrah Tapınağı ve Lumbung Tapınağı'ndan meydana gelmektedir. Bahsi geçen bu tapınakların tamamı, Prambanan Arkeoloji Parkı'nı oluşturur. Prambanan Tapınağı'nın kendisi, 240 tapınağı kapsayan büyük bir komplekstir.
Orijinal dikdörtgen planına göre kompleks, bir dış avlu (Jaba) ve üç iç avlu; dış avlu (Jaba), orta avlu (Tengahan) ve iç avlu (Njeron) şeklinde düzenlenmiştir. Dış Avlu (Jaba), 390 metrekare alana sahip, taş çitlerle çevrili, dikdörtgen biçimli bir açık alandır ve günümüzde boş ve yıkık durumdadır.
Orta Avlu (Tengahan), dış avlunun merkezinde yer alan, 222 metrekarelik ikinci bir dikdörtgen avludur. Derinlere doğru yükselen dört terastan oluşan bu avlu, bir zamanlar taş bir çitle çevriliydi. Bu teraslarda, tabanları 6 metrekare ve yükseklikleri 14 metre olan, aynı şekil ve boyuttaki yüzlerce küçük tapınak bulunmaktaydı. Buna göre, birinci (en alttaki) terasta 68, ikinci terasta 60, üçüncü terasta 52 ve dördüncü (en üstteki) terasta 44 küçük tapınak yer alıyordu; ancak bu tapınakların neredeyse hepsi günümüzde harabe halindedir.
İç Avlu (Njeron), kutsal ve yüksek alan kabul edilir; 110 metrekarelik dikdörtgen bir plana sahiptir ve orta avlunun en üst terasından yaklaşık 1,5 metre daha yüksektir. İç avlunun kuzey-güney doğrultusunda uzanan iki sıra tapınağı vardır. Batı Sırası, doğuya bakan ve doğuda yer alan Vişnu (en kuzeyde), Şiva (ortada) ve Brahma (güneyde) Tapınakları olmak üzere üç tapınak içerir. Doğu Sırası ise batıya bakan üç tapınağı barındırır ve bu tapınaklar, önlerindeki tanrının binek hayvanının adını taşıdıkları için "wahana tapınakları" (wahana: araç) olarak adlandırılır. Vişnu, Brahma, Kuğu, Garuda ve Nandi Tapınakları 15 metrekare taban ve 25 metre yükseklik ile aynı şekil ve boyuttadır. Ayrıca, her koridorun kuzey ve güney uçlarında karşılıklı duran küçük birer Apit Tapınağı da bulunmaktadır.
1889-1890 Prambanan Tapınağı Mimarisi (Picryl)
Ramayana Destanı
Tapınaklardaki rölyeflerde tasvir edilen Ramayana destanının kısa bir özeti şöyledir:
Mantili Krallığı Kralı Prabu Janaka, kızı Dewi Shinta'ya bir eş bulmak için bir yarışma düzenler. Ayodya Krallığı Prensi Raden Rama Wijaya yarışmayı kazanır. Alengka Krallığı lideri Prabu Rahwana da bu sırada olay yerindedir. Rama ve Shinta, Lakshmana eşliğinde Dandaka ormanında yürürken, Rahwana gizlice Shinta'yı gözetler. Rahwana, Shinta'nın dikkatini çekmek için bir takipçisine Kijang Kencana (Altın Geyik) olmasını emreder. Geyiğe ilgi duyan Shinta, Rama'dan onu yakalamasını ister. Rama, Lakshmana ve Shinta'yı korumak için etrafına sihirli bir daire çizerek oradan ayrılır. Geri dönmeyen Rama'ya endişelenen Shinta, Lakshmana'yı da onu araması için gönderir. Rahwana, yaşlı bir dilenciye dönüşerek Shinta'yı daireden dışarı çıkmaya ikna eder ve onu kaçırarak Alengka'ya götürür. Rahwana Alengka'ya giderken, Shinta'yı kurtarmaya çalışan bir kuş olan Jatayu ile karşılaşır ancak Jatayu yenilir.
Shinta'nın kaybolduğunu fark eden Rama, yaralı Jatayu ile karşılaşır ve gerçeği öğrenir. Daha sonra, Rama'nın Shinta'yı bulmasına yardımcı olan beyaz bir maymun olan Hanuman gelir. Rama ve maymun ordusu, Alengka'ya bir köprü inşa eder. Büyük Savaş, dev Alengka ordusu ile Rama'nın maymun ordusu arasında gerçekleşir. Bu savaşta Indrajid ve Kumbakarna öldürülür. Ravana, Rama'nın oku ve Hanuman'ın fırlattığı Sumawana Dağı tarafından öldürülür. Rahwana'nın yenilgisinden sonra Shinta, Rama ile tekrar karşılaşır. Rama, Shinta'nın saflığından şüphelenerek onu reddeder. Saflığını kanıtlamak için Shinta kendini yakar, ancak ateş tanrısının yardımıyla yanıklardan sağ kurtulur. Bu kanıt üzerine Rama, Shinta'yı geri kabul eder.
Prambanan Tapınağının Kuzey Tarafı 1889-1890 (Picryl)
UNESCO Dünya Mirası ve Korunma
Prambanan Tapınak Kompleksi, 1991 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne iki ana kriter temelinde dahil edilmiştir. Kritere göre, kompleks Endonezya ve bölgedeki klasik dönemin bir şaheseri olarak kabul edilen Şiva sanat kültürünü sergilemektedir. Diğer kriter ise, mülkün 10. yüzyıl Şiva ifadesinin karakteristik özelliği olan dini kompleks olması nedeniyle tescil edildiğini belirtmektedir.
Koruma ve Yönetim
Kompleksin bütünlüğü ve özgünlüğü için özen gösterilmiştir. 508 taş tapınak ya tamamlanmış ve korunmuş durumdadır ya da kalıntı olarak muhafaza edilmiştir. Mülk, 1998'de Ulusal Kültürel Mülk olarak belirlenmiş ve 2010'da çıkarılan ulusal yasa ile de korunmaktadır. 1992 tarihli Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, mülkü kapsayan 77 hektarlık alanı merkezi hükümet mülkiyeti altında tesis etmiştir. Restorasyon çalışmaları 1918'den beri sürdürülmekte olup orijinal geleneksel birbirine kenetlenen taş yöntemi ve tapınak yapısını güçlendirmek için beton kullanan modern yöntemler de kullanılmıştır.
2006 Depremi ve Sonuçları
27 Mayıs 2006'da Yogyakarta ve Orta Cava'nın bazı kısımlarını etkileyen, Richter Ölçeği'ne göre 5,9 büyüklüğündeki deprem Prambanan Tapınak Kompleksi'nde hasara yol açmıştır. Hasar, dikey derzlerin genişlemesi ve dışa doğru deformasyonlar, bazı taşlarda çatlaklar ve bazı ratnaların (küçük stupa) ve korkulukların çökmesi şeklinde kendini göstermiştir. Özellikle Sewu Tapınağı dışa doğru belirgin deformasyonlar ve dört köşede geniş çatlaklar ile etkilenen yapılar arasındaydı; deprem sırasında restorasyon aşamasında olan Sojiwan Tapınağı da zarar görmüştür.
Uzman bir heyet, tapınaklarda 1950'lerden itibaren yapılan ve betonarme kafes etrafında yeniden inşa edilen geçmiş yapısal müdahaleleri incelemiş ve betonarme çerçeve ile kuru duvarın farklı elastik modüllerinin, yatay bir itme durumunda çok farklı davranarak hasarın ana nedenlerinden biri olduğunu belirtmiştir. Değerlendirme, sismik etki altında betonarme çerçevelerin yalnızca işe yaramaz değil aynı zamanda olumsuz da olabileceğini ortaya koymuştur. Bu hasar üzerine, Endonezya makamları riskleri azaltmak için 75.000 ABD Doları tutarında acil yardım talebinde bulunmuş ve bu talep Haziran 2006'da onaylanmıştır. UNESCO Dünya Miras Komitesi, 2006'daki 30. oturumunda acil risk azaltma önlemlerinin uygulanmasını ve uzun vadeli bir koruma stratejisi belirlemek için ileri analizlerin yapılmasını teşvik etmiştir. Şiva tapınağı henüz rehabilite edilmemiş olup, teknik çalışmalar 2010 ve 2011 yıllarında yürütülmüştür.
Konum ve Ulaşım
Prambanan Tapınak Kompleksi'ne yakın şehirler Yogyakarta (17 km güneybatı) ve Klaten'dir (3 km kuzey). Tapınak, Solo-Yogya otoyolu üzerinde yer aldığı için ulaşılabilir konumdadır. Yogyakarta'dan, Transjogja toplu taşıma araçları kullanılabilir. Solo'ya giden şehirlerarası otobüsler de tapınağın önüne kadar gitmektedir.
