Sabuncuoğlu Tıp ve Cerrahi Tarihi Müzesi, Amasya il merkezinde yer alan ve köklü bir sağlık yapısının işlevsel dönüşümüyle oluşmuş önemli bir tıp tarihi müzesidir. Müze, müzikle tedavi uygulamalarının Anadolu’daki ilk örneklerinden birine ev sahipliği yapan tarihi Bimarhane’nin restorasyonu sonucunda kurulmuştur. Orta Çağ’dan günümüze kadar çeşitli dönemlerde farklı amaçlarla kullanılmış olan bu yapı, hem tıp tarihi hem de mimari ve kültürel miras bakımından özgün bir konuma sahiptir. Yapının müzeye dönüştürülmesiyle birlikte, başta Amasyalı hekim Sabuncuoğlu Şerefeddin olmak üzere Anadolu tıp tarihine yön veren isimlerin tanıtımı amaçlanmış; aynı zamanda geleneksel tedavi yöntemlerinin sergilenmesiyle halkın sağlık geçmişine ilişkin farkındalık kazanması hedeflenmiştir.

^{Sabuncuoğlu Tıp ve Cerrahi Tarihi Müzesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihi Gelişim ve Kuruluş

Yapının inşa süreciyle ilgili kaynaklarda farklı bilgiler yer almaktadır. Bazı kaynaklarda Bimarhane’nin, 1308-1309 yıllarında İlhanlı hükümdarı Olcayto Mehmed Han’ın eşi İlduş (Yıldız) Hatun’un kölesi Anber bin Abdullah tarafından yaptırıldığı belirtilmektedir. Bu bilgiye göre yapı, İlhanlılar döneminde hayır amacıyla inşa ettirilmiş bir sağlık kuruluşu olarak değerlendirilmektedir. Ancak Osmanlı dönemine ait resmi arşiv belgelerinde farklı bir görüş ortaya konulmaktadır. Bu belgelere göre yapı, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubat (1220-1237) dönemine tarihlenmektedir. Belirtilen kayıtlarda yapının adı “Sultan Alâeddin Darüşşifası” şeklinde geçmekte, dolayısıyla yapının Selçuklu dönemi kamu sağlığı politikaları çerçevesinde inşa edilmiş olabileceği düşünülmektedir.

Her iki görüş de yapının Orta Çağ’da, yüksek düzeyde bir örgütlenmeye sahip olan ve vakıf destekli sağlık kurumları geleneğinin bir parçası olduğunu göstermektedir. Yapının Amasya gibi dönemin önemli ilim ve kültür merkezlerinden birinde yer alması da bu işleviyle doğrudan ilişkilidir.

^{Sabuncuoğlu Tıp ve Cerrahi Tarihi Müzesi (Türkiye Kültür Portalı)}

İşlevi ve Kullanım Süreçleri

Yapı, inşa edildiği tarihten itibaren uzun yıllar boyunca Bimarhane (Darüşşifa) olarak kullanılmıştır. Bu bağlamda hem ruhsal hem de fiziksel hastalıkların tedavi edildiği, dönemine göre ileri düzeyde sağlık hizmetleri sunulan bir merkez olmuştur. Özellikle Anadolu’da müzikle tedavi uygulamalarının ilk örneklerinden biri olarak kabul edilmesi bakımından dikkat çeken yapı, hastaların ruh sağlığını iyileştirmek amacıyla musiki eşliğinde yapılan terapötik seanslara ev sahipliği yapmıştır.

Tedavi yöntemlerinde hem doğu tıbbına hem de İslami tıp geleneğine ait uygulamalar benimsenmiştir. Bunlar arasında müzikle terapi, su sesiyle rahatlatma, bitkisel ilaç kullanımı, hijyen kurallarına riayet ve bireysel bakım gibi unsurlar öne çıkmaktadır. Yapı, bu yönüyle yalnızca bir sağlık kurumu değil, aynı zamanda bir bilim ve araştırma merkezi niteliği de taşımıştır.

Zaman içinde çeşitli doğal afetler, siyasi değişiklikler ve sağlık politikalarındaki dönüşümler nedeniyle işlevini kaybetmiş ve uzun süre atıl kalmıştır. Bununla birlikte yapının temel mimari unsurları büyük ölçüde korunmuş, bu durum müzeye dönüştürülmesinde önemli bir avantaj sağlamıştır.

^{Sabuncuoğlu Tıp ve Cerrahi Tarihi Müzesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Mimari Yapı ve Özellikleri

Sabuncuoğlu Tıp ve Cerrahi Tarihi Müzesi’nin içinde bulunduğu yapı, klasik Anadolu darüşşifaları plan düzenini yansıtmaktadır. Mimari açıdan simetrik bir düzende tasarlanmış olup ortada geniş bir avlu ve bu avlunun çevresine yerleştirilmiş odalar bulunmaktadır. Bu odalar, geçmişte hastaların tedavi edildiği ve farklı tıbbi uygulamaların gerçekleştirildiği alanlar olarak kullanılmıştır. Yapıda kullanılan malzemeler arasında kesme taş, moloz taş ve tuğla ön plandadır. Özellikle ana giriş kapısında ve bazı iç mekânlarda yer alan taş süslemeler, yapının inşa edildiği dönemdeki sanat anlayışını yansıtmaktadır.

Tarihi bina, doğrudan gün ışığı alan mekânlar, kontrollü akustik düzenlemeler ve iç-dış mekân bütünlüğünü sağlayan geçitlerle hem tedavi sürecine hem de mimari estetiğe hizmet edecek biçimde inşa edilmiştir. Mimari kompozisyon, dönemin sağlık yapılarında gözlenen simetri ve fonksiyonelliği bir araya getirmektedir.

^{Sabuncuoğlu Tıp ve Cerrahi Tarihi Müzesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Müzeleşme Süreci ve Günümüzdeki İşlevi

Yapının müzeye dönüştürülme süreci, restorasyon çalışmalarının tamamlanmasıyla başlamıştır. Koruma ve işlev kazandırma amacıyla yapılan bu çalışmalar sonucunda yapı, Sabuncuoğlu Tıp ve Cerrahi Tarihi Müzesi adıyla halkın ziyaretine açılmıştır. Müze, adını 15. yüzyılda Amasya’da yaşamış olan hekim ve cerrah Sabuncuoğlu Şerefeddin’den almıştır. Sabuncuoğlu Şerefeddin, özellikle cerrahi alanında yazdığı eserler ve geliştirdiği tekniklerle Anadolu tıp tarihinde önemli bir yere sahiptir. Müze, bu önemli şahsiyetin tıbbi mirasını yaşatmayı amaçlamaktadır.

Müzede, Sabuncuoğlu Şerefeddin’in el yazması eserlerinden örnekler, Orta Çağ İslam tıbbına ait cerrahi alet replikaları, geleneksel tedavi yöntemlerine ilişkin canlandırmalar ve sesli-görsel materyaller sergilenmektedir. Ayrıca müzikle tedavi uygulamalarına dair örnekler ve dönemsel kıyafetlerle canlandırılmış hekim-hasta sahneleri de müze koleksiyonunda yer almaktadır. Bu yönüyle müze, yalnızca statik bir sergi alanı değil, aynı zamanda eğitici ve öğretici bir sağlık tarihi mekanı olarak hizmet vermektedir.

Müze bugün hem yerli hem de yabancı ziyaretçilerin yoğun ilgisini çekmekte, Amasya’nın kültürel ve bilimsel mirasının önemli bir temsilcisi olarak değerlendirilmektedir.

Sabuncuoğlu Tıp ve Cerrahi Tarihi Müzesi, hem tarihî bir sağlık yapısının korunarak gelecek kuşaklara aktarılması açısından hem de tıp tarihine ilişkin belge ve uygulamaların sergilenmesi bakımından özgün bir örnek oluşturmaktadır. Anadolu tıbbının köklü geçmişine ışık tutan bu müze, mimari yapısı, işlevsel geçmişi ve eğitimsel yönüyle kültürel mirasın yaşatılmasında önemli bir rol oynamaktadır.