Sagalassos, günümüz Türkiye’sinin Akdeniz Bölgesi’nde, Burdur ilinin Ağlasun ilçesi sınırları içinde yer alan antik Pisidya kentidir. Toros Dağları'nın eteklerinde, deniz seviyesinden yaklaşık 1500 metre yükseklikte konumlanmış olan kent, sahip olduğu doğal savunma avantajları, gelişmiş su altyapısı, zengin mimarisi ve arkeolojik buluntularıyla Anadolu’nun en önemli antik yerleşimlerinden biri kabul edilmektedir.

^{Sagalassos Antik Kendi- Sagalossos Vakfı}

Tarihçe

Sagalassos’un yerleşim tarihi M.Ö. 3. binyıla kadar uzanmakla birlikte, kent asıl önemini M.Ö. 334 yılında Büyük İskender’in bölgeyi ele geçirmesiyle kazanmıştır. Daha sonra sırasıyla Seleukoslar, Bergama Krallığı ve Roma İmparatorluğu egemenliğine girmiştir. Roma döneminde özellikle imparator Augustus (M.Ö. 27 – M.S. 14) zamanında “Pisidya’nın Metropolisi” unvanını alarak bölgesel bir merkez hâline gelmiştir. Bu dönemde kentte yoğun bir yapılaşma yaşanmış; tiyatro, agora, hamamlar, çeşmeler, anıtlar ve tapınaklarla kent zenginleşmiştir.

Bizans döneminde bir süre daha yerleşim devam etmiş ancak M.S. 7. yüzyıldan itibaren Arap akınları, depremler ve su kaynaklarının tahribi nedeniyle önemini yitirmiştir. 13. yüzyıla kadar küçük yerleşimlerin sürdüğü düşünülse de kent zamanla tamamen terk edilmiştir.

Coğrafi Konumu ve Stratejik Önemi

Sagalassos, Ağlasun Vadisi’ne hâkim yüksek bir platoda yer almaktadır. Bu konum, kente doğal bir savunma avantajı sağladığı gibi, çevresindeki zengin su kaynakları sayesinde sürdürülebilir bir yaşam alanı oluşturmuştur. Ayrıca, antik çağda Pamphylia (Antalya) ile İç Anadolu arasında kalan önemli ticaret yolları üzerinde bulunması, ekonomik ve stratejik değerini artırmıştır.

Mimari ve Arkeolojik Özellikler

Sagalassos, Roma mimarisinin Anadolu’daki en iyi korunmuş örneklerinden bazılarına ev sahipliği yapmaktadır. 1990 yılından bu yana Belçika Leuven Katolik Üniversitesi’nin öncülüğünde sürdürülen kazılar sayesinde birçok yapının ortaya çıkarılmasıyla kent, arkeoloji literatüründe önemli bir yer edinmiştir. Kentin öne çıkan yapıları şunlardır:

• Antoninler Çeşmesi (Nymphaeum): M.S. 2. yüzyıla tarihlenen bu görkemli anıtsal çeşme, Roma İmparatoru Marcus Aurelius ve Lucius Verus’un onuruna yapılmıştır. Su mimarisi ve heykelleriyle dikkate değerdir.
• Tiyatro: 9.000 kişilik oturma kapasitesiyle Pisidya bölgesinin en büyük tiyatrolarından biridir. Roma dönemine tarihlenir ve günümüzde büyük oranda ayaktadır.
• Aşağı ve Yukarı Agoralar: Kentin sosyal, politik ve ekonomik merkezleridir. Çeşmeler, dükkanlar ve anıtlarla çevrilidir.
• Hamam Kompleksi: Roma dönemine ait büyük bir kamu yapısı olan hamam, kentin su kullanımını ve sosyal yaşamını yansıtır.
• Heron ve Anıtlar: Kentte birçok kahramanlık anıtı (heron) bulunmuştur. Bunlar, dönemin elitleri için dikilmiş onurlandırıcı yapılardır.
• Kiliseler ve Bizans Yapıları: Geç Roma ve Erken Bizans dönemine ait bazilikal planlı kiliseler, kentin uzun süreli yerleşimini gösteren önemli yapılardandır.

^{Antoninler Çeşmesi (Nymphaeum)- Turkish Museums}

Su Sistemleri ve Altyapı

Sagalassos, zengin su kaynakları ve gelişmiş mühendislik sistemleriyle dikkat çeker. Su kemerleri, depolama sistemleri, kanallar ve anıtsal çeşmeler sayesinde halkın su ihtiyacı karşılanmıştır. Yapılan araştırmalar, kentin su sistemlerinin dönemin mühendislik bilgisi açısından ileri düzeyde olduğunu ortaya koymuştur.

Toplum ve Ekonomi

Roma döneminde kentte zengin bir aristokrat sınıfın yaşadığı, lüks konutlar ve özel banyolar gibi kalıntılardan anlaşılmaktadır. Ekonomi tarım, hayvancılık ve seramik üretimi gibi sektörlere dayanmıştır. Özellikle kentteki kaliteli seramik üretimi, Sagalassos’un Akdeniz dünyasına ticaretle entegre olduğunu göstermektedir. Seramik atölyelerinde üretilen malların Roma İmparatorluğu’nun farklı bölgelerine ihraç edildiği bilinmektedir.

Sagalassos’un terk edilmesinde çevresel faktörlerin büyük rol oynadığı düşünülmektedir. M.S. 6. yüzyılda meydana gelen büyük depremler, salgın hastalıklar (muhtemelen Justinianus Vebası), iklim değişiklikleri ve su altyapısının zarar görmesi, kentte yaşamın sona ermesine neden olmuştur.