Sakarya Süpürgesi, Sakarya ili sınırlarında yetişen süpürge darısı bitkisinin çiçek salkımlarından, yöre ustalarının geleneksel yöntemlerle işleyerek ürettiği, doğal ve geri dönüştürülebilir bir el süpürgesidir. Bölgenin kültürel birikimiyle şekillenen bu el sanatı, kuşaktan kuşağa aktarım ile günümüze ulaşmıştır.

1912 Balkan Savaşları sonrasında Sakarya’ya göç edenlerin getirdiği süpürgecilik geleneği, yerel dokuyla bütünleşerek zamanla köklü bir üretim kültürüne dönüşmüştür.

1957 yılında kurulan Sakarya Süpürgeciler Borsası, mesleğin örgütlü bir yapıya kavuşmasına öncülük etmiştir. Süpürge üretimi, Adapazarı’nda Ticaret Borsası çevresi ve Eski Garajlar gibi ticari merkezlerde yaygınlaşmış; zamanla bu zanaat, şehir ekonomisinin bir parçası hâline gelmiştir. Günümüzde ise üretim, Zirai Aletler Sanayi Sitesi içerisinde yer alan Süpürgeciler Sitesi'nde sürdürülmektedir.

Zanaat, babadan oğula ve ustadan çırağa aktarılan bilgiler eşliğinde hem geleneksel hem de modern yöntemlerle varlığını sürdürmektedir. Ancak teknolojik gelişmeler ve temizlik alışkanlıklarının değişmesi, mesleği sürdüren ustaların azalmasına neden olmuştur.

^{Sakarya Süpürgesi (AA)}

Hammaddesi ve Bitki Özellikleri

Sakarya Süpürgesi’nin hammaddesi olan Süpürge Darısı (Latince: Sorghum vulgare var. technicum), Sakarya topraklarında yetiştirilen, çiçek salkımları süpürge yapımında değerlendirilen bir bitkidir. Taneleri kuş yemi olarak kullanılır.

Süpürge darısının üretim süreci şu adımlardan oluşur:

• Nisan ayında mibzerle ekim yapılır.
• Ağustos ayında elle veya traktör ekipmanıyla biçilir.
• Araziye serilerek güneşte kurutulur.
• Tohumlar ayrılır ve saplar boylarına göre ayrıştırılır.
• Süpürge tel haline getirilip, üretime hazır hâle getirilir.

Üretim Süreci ve Teknik Aşamalar

Sakarya Süpürgesi üretimi dört temel aşamadan oluşur:

1. Süpürge telleri ayıklanır ve boylarına göre gruplanır.
2. Teller, “yavru” adı verilen demetler hâlinde toplanarak taslak oluşturulur.
3. Sap kısmı şekillendirilir; boğumlar hazırlanır.
4. Gövde kısmı “tekleme” ve “çiftleme” dikiş teknikleriyle dikilir.

Üretim öncesi uygulanan işlemler:

• Süpürge otları ıslatılır.
• Renk koruma ve esneklik sağlamak amacıyla kükürtleme yapılır.
• Teller tokmak, ayakçak, çıkrık gibi araçlarla işlenerek biçimlendirilir.

^{Sakarya Süpürgesi Yapım Aşaması (AA)}

Yapı Özellikleri ve Süpürge Çeşitleri

Sakarya Süpürgesi şu bölümlerden oluşur:

• Sap: Avuç içiyle rahat kavranan, 4–9 boğumlu; her boğum galvaniz tel ile en az üç defa sarılır.
• Gövde: Dikişli yapıya sahiptir. “Tekleme” ve “çiftleme” olarak adlandırılan yatay dikişler bulunur.
• Çatal: Sap ile gövde arasındaki destekleyici yapı; çatallı çeşitlerde bulunur.

El yapımı süpürge çeşitleri

Çatallı El Süpürgesi

• 600–800 gr ağırlık
• 60–70 cm uzunluk
• 7–9 boğum sap
• 1 tekleme, 1 çiftleme dikiş

Küçük Süpürge

• 200–350 gr ağırlık
• 30–45 cm uzunluk
• 4–6 boğum sap
• 3 çiftleme dikiş

Koca Kafa Battal Süpürge

• 600–1000 gr ağırlık
• 55–65 cm uzunluk
• 3–4 boğum sap
• 1 tekleme, 1 çiftleme dikiş

^{Sakarya Süpürgesi Yapan Ustalar (AA)}

Makine üretimli süpürge çeşitleri

Saplı Tavan Süpürgesi (Örümcek Süpürgesi)

• 30–40 cm süpürge boyu
• 120–150 cm sap uzunluğu
• 3 çiftleme dikiş

Sopalı Ayak Süpürgesi

• 55–60 cm süpürge boyu
• 100–120 cm sap uzunluğu
• 5 yatay dikiş

Plastik Saplı Süpürge

• 500–700 gr ağırlık
• 55–70 cm süpürge boyu
• 10–13 cm plastik sap

Yürütme Süpürge

• 600–800 gr ağırlık
• 55–70 cm süpürge boyu
• 8–9 boğum sap

^{Sakarya Süpürgesi Yapım Aşaması (AA)}

Üretim Ekipmanları

Süpürge yapımında kullanılan temel aletler:

• Yerde Tezgâh
• Süpürge Bıçağı
• Ayakçalık ve Zincir
• Çıkrık
• Tokmak
• Süpürge Bağlama Makinesi
• Süpürge Dikiş Makinesi
• Biz (tel sarım aleti)

Tescil ve Denetim Sistemi

Sakarya Süpürgesi, 14.05.2018 tarihli ve 350 numaralı coğrafi işaret tesciliyle Sakarya Ticaret Borsası tarafından mahreç işareti olarak koruma altına alınmıştır.

Denetim süreci

• Denetim merci yılda en az bir kez inceleme yapar.
• Üretim uygunluğu Sakarya Ticaret Borsası bünyesinde denetlenir.
• Tescil şartlarına uymayan üreticilerin belgeleri iptal edilir.
• Uygun üreticilere coğrafi işaret uygunluk belgesi verilir.

^{Sakarya Süpürgesi (AA)}

Zanaatın Geleceği

Sakarya Süpürgesi zanaatı, teknolojinin yaygınlaşması, çıraklık sisteminin gerilemesi ve el emeğine dayalı iş güvencesi eksikliği gibi nedenlerle yok olma riskiyle karşı karşıyadır. Ustalar, hem ekonomik zorluklar hem de sosyal güvencelerin eksikliği nedeniyle mesleğe ilginin azaldığını ifade etmektedir.