Samsun ilinin doğusunda, il merkezine yaklaşık 52 kilometre mesafede yer alan Salıpazarı ilçesi, 1987 yılında ilçe statüsü kazanmış olup adını bölgede Salı günleri kurulan pazardan almıştır. Yeşilırmak Nehri havzasında, engebeli ve ormanlık bir arazi üzerinde konumlanan ilçenin ekonomisi büyük ölçüde tarıma, özellikle de yaygın olarak yapılan fındık üretimine dayanmaktadır. Tarımın yanı sıra ormancılık ve hayvancılık da ilçedeki diğer ekonomik faaliyetler arasında yer alır.
Tarih
Samsun iline bağlı Salıpazarı ilçesinin tarihi, idari yapısının evrimi ve isminin kökeni etrafında şekillenmektedir. Bölgenin daha önceki dönemlerdeki yerleşim durumu veya tarihsel süreçleri hakkında sağlanan kaynaklarda ayrıntılı bilgi bulunmamakla birlikte, ilçenin adının kökenine dair belirli açıklamalar mevcuttur. Salıpazarı isminin, bölgede tarihsel olarak Salı günleri kurulan pazar yerinden kaynaklandığı ifade edilmektedir. Bu pazar, çevredeki yerleşim yerleri için bir ticari ve sosyal buluşma noktası işlevi görmüştür.
Salıpazarı'nın idari statüsündeki değişimler, yakın tarihte gerçekleşmiştir. Uzun yıllar Çarşamba ilçesine bağlı bir yerleşim birimi veya nahiye olarak varlığını sürdüren Salıpazarı, zamanla idari olarak ayrı bir birim olma statüsüne ulaşmıştır. Türkiye'deki idari yapılanma düzenlemeleri çerçevesinde, 19 Haziran 1987 tarihinde kabul edilen 3392 sayılı kanun ile Salıpazarı'na ilçe statüsü verilmiştir. Bu tarihten itibaren Samsun iline bağlı bağımsız bir ilçe olarak idari teşkilatlanması başlamıştır.
İlçe statüsünün kazanılmasıyla birlikte, Salıpazarı Kaymakamlığı ve Salıpazarı Belediyesi gibi idari kurumlar oluşturulmuştur. Kaymakamlık binası ve diğer kamu binalarının inşası veya tahsisi ile birlikte ilçenin idari merkezi fonksiyonları yerine getirilmeye başlanmıştır. İlçenin 1987 sonrası dönemi, idari bir merkez olarak gelişim sürecini kapsamaktadır. Sağlanan kaynaklar, bu dönemdeki spesifik tarihi olaylar veya gelişmeler hakkında detaylı bilgi sunmamaktadır.
Coğrafya ve İklim
Salıpazarı ilçesi, Samsun ilinin doğu kesiminde yer alan bir idari birimdir. Coğrafi konumu itibarıyla Karadeniz kıyısına doğrudan erişimi olmayan ilçe, daha çok iç kesimde, Yeşilırmak Nehri havzası içerisinde konumlanmıştır. İlçe merkezi ve çevresi, genellikle engebeli bir arazi yapısı sergilemektedir. Bölgenin topografyası, vadiler ve bu vadileri çevreleyen tepeler ile dağlık alanlardan oluşur. Bu engebeli yapı, tarımsal faaliyetleri ve yerleşim düzenini etkileyen bir faktördür. İlçenin yüzölçümü ve ortalama rakımı gibi spesifik coğrafi veriler, sağlanan kaynakta belirtilmemektedir.
Bölgenin hidrografik yapısı, Yeşilırmak Nehri ve ona katılan yan kollar ile şekillenmektedir. Bu akarsular, hem bölgenin su potansiyelini oluşturmakta hem de vadi oluşumlarında rol oynamaktadır. İlçenin doğal bitki örtüsü, Karadeniz Bölgesi'nin iç kesimlerine özgü karakteristiği yansıtır. Geniş alanlar ormanlarla kaplıdır ve bu ormanlar ilçenin doğal kaynakları arasında yer alır. Tarım alanları ise genellikle vadi tabanlarında ve daha az eğimli yamaçlarda bulunmaktadır; bu alanlarda fındık üretimi yaygındır.
Salıpazarı ilçesinin iklimi, Karadeniz ikliminin iç kesimlerdeki özelliklerini taşır. Kıyıya göre daha karasal etkilerin hissedildiği bir iklim yapısı görülebilir. Yazlar genellikle serin veya ılıman, kışlar ise soğuk ve yağışlı geçmektedir. Yıllık yağış miktarı ve dağılımı Karadeniz Bölgesi'nin genel karakteristiğine uygunluk gösterebilir, ancak rakım ve karasal etki nedeniyle kış aylarında kar yağışı da gözlemlenebilir. İklim koşulları, bölgenin bitki örtüsünü ve tarımsal üretim desenini, özellikle de fındık tarımını doğrudan etkilemektedir.
Nüfus ve Demografi
Salıpazarı ilçesi, 4 Temmuz 1987 tarihli 3392 sayılı yasa ile resmen ilçe statüsüne kavuştuktan sonraki dönemde, nüfus dinamikleri bakımından hem kırsal Karadeniz coğrafyasının genel özelliklerini hem de bölgesel iç göç hareketlerinin özgün izlerini taşımaktadır. 2007–2024 dönemini kapsayan nüfus verileri, ilçeye ilişkin demografik yapının zamana yayılmış dalgalanmalar içerdiğini ortaya koyar.
Bu yıllar içinde Salıpazarı’nın nüfusu en yüksek düzeyini 2018 yılında, 22 923 kişilik bir büyüklükle yaşamış; ardından gelen dönemde ekonomik, sosyal ve mekânsal faktörlerin etkisiyle 2019’da 19 990’a gerilemiş, 2020–2021 arasında nispeten toparlanma kaydetmiş, 2022’de yeniden 19 017’ye düşmüş, 2023’te 21 243 ile geçici bir zirveye ulaşmış ve 2024 itibarıyla 20 046 düzeyine inerek yer yer %10’u aşan oranlarda artış ve azalışları üst üste göstermiştir. Bu iniş çıkışlar, ilçenin istihdam olanaklarındaki mevsimsel veya dönemsel farklılaşmalar, tarıma dayalı ekonomik yapıya bağlı mevsimlik işgücü göçleri ile genç kuşakların büyük kentlere yönelik eğitim ve iş imkânı arayışlarının etkili olduğu bir profili işaret etmektedir.
Toplam nüfusun cinsiyete göre dağılımı, 2024 itibarıyla %52,04 erkek ve %47,96 kadın şeklindedir. Erkek nüfusun sürekli olarak kadın nüfusa az da olsa üstünlük kurduğu bu yapının, ilçede tarımsal üretim ve kadın istihdamının sınırlı kalmasıyla bağlantılı olduğu değerlendirilebilir. Bununla birlikte cinsiyet oranındaki bu ılımlı dengesizlik, Salıpazarı’nın genel demografik yapısının toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik uzun vadeli politikalar geliştirmeyi zorunlu kılacak boyutta olmadığını, ancak her iki yapının da nüfus planlamasında dikkate alınması gerektiğini göstermektedir.
İlçede gözlenen nüfus hareketlerinin detaylı analizi, üç ana evrede özetlenebilir. Birinci evre olan 2007–2010 dönemi, 20 000–21 000 bandında nispeten durağan bir tablo sergilerken, ikinci evre 2011–2017 aralığında kademeli düşüş ve hafif dalgalanmalar göstermiştir. Üçüncü evre 2018 sonrası, önce 22 923’le bir pik ardından hızlı gerileme, sonra yine 21 243’e kadar toparlanma ve son olarak 20 046’ya inme olarak karakterize edilir. Bu çerçevede Salıpazarı, demografik istikrar arayışı içinde olup, kısa süreli nüfus artışlarını kalıcı tutamamakta; yaş grubuna göre ayrıntılı veri olmamakla birlikte, genç nüfusun ilçe dışına eğitim ve istihdam arayışıyla göç etme eğiliminin nüfus düşüşlerini tetiklediği varsayılabilir.
Yaş gruplarına dair ayrıntılı bilgi bulunmamakla birlikte, ilçe nüfusunun tarımsal üretimin yoğun olduğu bir bölgede yer alması, mevsimlik tarım işlerine katılımın erkek nüfus lehine bir küçük avantaj doğurduğunu gösterir. Bununla birlikte toplam nüfus içindeki kadın payının %48’e yaklaşması, kırsal kesimde çiftçi eşlerinin, kadın kooperatiflerinin ve mevsimlik gıda işleme faaliyetlerinin giderek çeşitlenmekte olduğunu da düşündürmektedir.
Salıpazarı’nın tarihsel olarak son kırk yılda geçirdiği idari dönüşüm, nüfus kayıt sisteminin daha düzenli işlemeye başlamasına ve yerleşik nüfus verilerinin tutarlılığa kavuşmasına neden olmuş; bunun bir sonucu olarak demografik analizler daha güçlü bir temel kazanmıştır. Ancak 2024 verileri, ilçe nüfusunun 20 000 bandının biraz üzerinde dengelendiğini; ileriye dönük olarak bu sınırın korunması veya aşılamaması durumunda bölgesel kalkınma politikalarının yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.
Ekonomi
Salıpazarı ilçesinin ekonomik yapısı, mevcut kaynaklara göre, büyük ölçüde tarım ve ormancılığa dayanmaktadır. İlçenin coğrafi konumu, engebeli arazi yapısı ve iklim koşulları, ekonomik faaliyetlerin niteliğini belirleyen temel faktörlerdir. Tarım, ilçe halkının ana geçim kaynağı olarak belirtilmektedir ve bu sektör içinde fındık üretimi baskın bir role sahiptir. İlçe arazisinin önemli bir bölümünün fındık bahçeleriyle kaplı olduğu ifade edilmektedir. Fındık üretiminin yanı sıra, mısır, fasulye gibi ürünler ile çeşitli sebze ve meyvelerin de yetiştirildiği bilgisi mevcuttur; ancak bu üretim genellikle fındığa kıyasla daha sınırlı düzeydedir.
Tarımın yanı sıra, ilçenin sahip olduğu geniş ormanlık alanlar, ormancılık faaliyetlerini de ekonomik yapının bir parçası haline getirmektedir. Orman kaynaklarının değerlendirilmesi ve orman ürünleri ile ilgili çalışmalar, yerel ekonomiye katkı sağlamaktadır.
Hayvancılık da ilçede yürütülen ekonomik faaliyetler arasındadır. Hem büyükbaş hem de küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinin yapıldığı, ayrıca kümes hayvancılığının da mevcut olduğu belirtilmektedir. Hayvancılık faaliyetleri, tarımsal faaliyetleri destekleyici veya alternatif bir gelir kaynağı olarak yer almaktadır.
Sanayi ve ticaret faaliyetlerinin ise ilçede sınırlı düzeyde olduğu anlaşılmaktadır. Mevcut sanayi işletmeleri genellikle küçük ölçeklidir ve tarım veya orman ürünlerinin işlenmesine yönelik olabilir. Ticaret faaliyetleri de daha çok yerel ihtiyaçlara ve tarımsal ürünlerin satışına odaklanmıştır. Hizmet sektörü de benzer şekilde, temel kamu hizmetleri ve küçük esnaflık faaliyetleri çerçevesinde gelişmiştir.
Sonuç olarak, incelenen kaynağa göre Salıpazarı ekonomisi, ağırlıklı olarak fındık tarımına dayalı bir tarımsal yapı sergilemekte, ormancılık ve hayvancılık bu yapıyı tamamlamaktadır. Sanayi, ticaret ve hizmetler sektörlerindeki faaliyetlerin ise daha kısıtlı olduğu görülmektedir.
Turizm - Kültür- Mutfak
Samsun ilinin Salıpazarı ilçesi, iç kesimde, ormanlık ve engebeli bir arazi üzerinde yer almaktadır. İlçenin turizm, kültür ve mutfak envanteri, tarihi kalıntılar, mimari yapılar, doğal oluşumlar ve yöresel yemekler gibi çeşitli unsurları içermektedir. Sağlanan kaynaklar, bu unsurlara dair bilgiler sunmaktadır.
İlçede bulunan tarihi ve kültürel miras öğeleri arasında kale kalıntıları, kaya mezarları, ahşap camiler ve bir türbe yer almaktadır. Garpu Kalesi, ilçe merkezine belirli bir mesafede, yüksek bir tepe üzerinde konumlanan bir kale kalıntısıdır; yapının hangi döneme ait olduğuna dair kesin bilgi kaynaklarda belirtilmeyebilir. Karacaören ve Konakören köyleri civarında ise, ana kayaya oyulmuş Kaya Mezarları bulunmaktadır; bu mezarların Hellenistik döneme veya Pontus Krallığı zamanına ait olabileceği düşünülmektedir. İlçenin dini mimari mirasında, ahşap yapı tekniğiyle inşa edilmiş camiler bulunmaktadır. Çağlayan Camii, Karacaören Camii ve Cevizli Camii gibi yapılar, genellikle çivi kullanılmadan (çantı tekniği) ahşap malzemeyle inşa edilmiş olmalarıyla kaydedilmiştir. Ayrıca, ilçe merkezinde yer alan ve Yeşil Türbe olarak bilinen, sekizgen planlı ve kubbeli bir türbe yapısı da bulunmaktadır. İlçenin Kentsel Doku başlığı altında, geleneksel konut mimarisi örnekleri veya yerleşim düzenine ilişkin bilgiler de yer alabilir.
Salıpazarı'nın doğal yapısı, şelaleler ve ormanlık alanları içerir. Kaynaklarda Karacaören Şelalesi ve Çağlayan Şelalesi gibi doğal şelalelerin varlığından bahsedilmektedir. Bu şelaleler, bulundukları mevkiler ve fiziksel özellikleriyle tanımlanır. İlçenin ormanlık alanları ve yaban hayatı popülasyonu, kontrollü Av Turizmi faaliyetleri için belirlenmiş sahaların ayrılmasına olanak tanımıştır; bu sahalarda izin verilen av hayvanı türleri (örneğin yaban domuzu) belirtilmektedir.
Salıpazarı mutfağı, Karadeniz Bölgesi ve yerel ürünlere dayalı yemekleri kapsar. Kaynaklarda adı geçen bazı yöresel yemekler şunlardır: Keşkek (buğday ve et bazlı), Mısır Çorbası, Pancar Diblesi (pancar ve pirinçle hazırlanan bir yemek), Turşu Kavurması (genellikle fasulye turşusundan yapılır), Cızlama (bir tür akıtma veya krep), Nokul (iç harçlı bir hamur işi) ve Fındıklı Burma (bir tür şerbetli tatlı). Bu yemekler, ilçenin gastronomik kimliğini oluşturan bileşenlerdir.
