Gümrük Hanı, Türkiye'nin Şanlıurfa ilinde, kent merkezindeki Haşimiye Meydanı’nda, Kazzaklar Çarşısı bölgesinde yer alan tarihi bir kervansaraydır. Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman döneminde, 1563 yılında Urfa Sancakbeyi Halhallı Behram Paşa tarafından yaptırılmıştır. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde “Yetmiş Hanı” olarak anılan bu yapı, dış cephelerinde kullanılan iki renkli kesme taşlar nedeniyle “Alaca Han” adıyla da bilinmektedir. Şanlıurfa’nın en eski hanı olma özelliği taşır.
Şanlıurfa Gümrük Hanı (Anadolu Ajansı)
Mimari Özellikleri
Gümrük Hanı, kare planlı tek avlulu, kısmen üç katlı bir yapıdır. Alt ve üst katları revaklı plan tarzındadır. Kesme taşlarla inşa edilen hanın dıştan yuvarlak kemerli bir ana giriş kapısı ve avluya açılan sivri kemerli bir kapısı bulunmaktadır. Avlu zemini bazalt taşlarla kaplanmış olup, güneybatı köşesinden kuzeydoğu köşesine doğru Halilürrahman suyunun aktığı taş bir kanal yer almaktadır. Hanın üzeri orijinalinde düz toprak dam iken, 1970 yılında yapılan restorasyonlarla kırma sac çatılı hale getirilmiş ve bacalar eklenmiştir. İkinci kat, yuvarlak kemerli sütunlarla desteklenen tonozlu bir revak ve arkasında sıralanan odalardan oluşur. Sütunlar taş korkuluklarla çevrilmiştir. Giriş eyvanının üzeri ise mescit olarak kullanılmıştır.
Fonksiyon ve Kullanımı
Tarihte kervansaray olarak kullanılan Gümrük Hanı, Şam, Bağdat, Halep gibi kentlerden gelen tüccarların konaklama yeri olmuştur. Atlar bitişikteki Sipahi Pazarı’nda bırakılırdı. Hanın alt kat avlusunda tespih dükkânları ve çayhaneler bulunur. Burada mırra, çay, kahve ve menengiç kahvesi eşliğinde dama ve domino gibi oyunlar oynanır. Üst katta ise, tarihi terzi atölyeleri ve eski tip makinelerle çalışan esnaflar yer almaktadır. Günümüzde Gümrük Hanı, tarihsel kimliğinin ötesinde, Şanlıurfa’nın önemli sosyo-kültürel ve turistik merkezlerinden biridir. Her mevsim yerli ve yabancı turistlerin uğrak noktasıdır.
Restorasyon ve Koruma
2001 yılında Şanlıurfa Kültür Sanat ve Araştırma Vakfı (ŞURKAV) ile Rızvaniye Vakfı’nın katkılarıyla aslına uygun şekilde restore edilmiştir. Beş asırdan fazla bir süredir işlevselliğini sürdüren han, mimari yapısı ve tarihi dokusuyla Urfa mimarisinin sembol yapılarından biri olarak kabul edilir.
Şanlıurfa Gümrük Hanı(URFAKON)
Çevresel Konum
Han, güney cephesinde bedesten yapısıyla, batı cephesinde ise Sipahi Pazarı ile bitişiktir. Kuzeyinde Arasa Hamamı, doğusunda ise İsotçu Pazarı Caddesi yer alır. Avlusundan Halil-ür Rahman Gölü’ne ait su geçmektedir.
Şanlıurfa Gümrük Hanı(Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi)
Kültürel Önemi
Gümrük Hanı, şehrin adı konmamış kültür merkezi olarak görülür. Tarih boyunca ticaretin ve sosyal hayatın merkezi olan han, bugün de ticari ve kültürel işlevini sürdürmektedir. Han bölgesinin kalbi konumundaki Gümrük Hanı, şehrin yaşayan tarihini yansıtan bir yapıdır.
Şanlıurfa Gümrük Hanı(URFAKON)
