Şenpazar, Kastamonu’nun batısında, ormanlık alanların yoğun olduğu bir ilçedir. Arazi yapısı engebeli olup, tarım ve hayvancılık faaliyetleri sınırlı düzeydedir; bu nedenle ekonomik yaşam daha çok kamu hizmetleri ve küçük ölçekli ticaret etrafında şekillenmektedir.
Şenpazar (T.C. Şenpazar Kaymakamlığı)
Tarih
Şenpazar’ın ilk yerleşim yeri tam olarak bilinmemekle birlikte, yöredeki kerpiç yapı ve mezar kalıntıları Bizans dönemine uzanan bir yerleşimi düşündürmektedir. İlçe toprakları Bizans, Selçuklu ve Osmanlı hakimiyetleri altında kalmış; ancak bu dönemlere ait önemli arkeolojik kalıntılar henüz tespit edilememiştir. İlçenin ilk yerleşim merkezi olarak günümüzde Kuztekke Mahallesi gösterilir.
Geleneksel rivayetlere göre bu bölgede eski bir tekke bulunduğu için “Tekke” adı verilmiştir. Daha sonra bu yer Candaroğulları zamanında Buhara’dan gelen Şeyh Şir Ali Bani tarafından kurulmuş ve Şehribani adını almıştır. Halk arasında bu isim Şarabana olarak telaffuz edilmiştir. İlçe adı 1968 yılında Türk Dil Kurumu kararıyla “Şenpazar” olarak değiştirilmiştir. 1954’te nahiye (bucak), 1974’te belediye, 1987’de ilçe statüsü kazanmış olan Şenpazar, Cumhuriyet dönemindeki idari yapılanmasını bu şekilde tamamlamıştır.
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan Mondros Ateşkesi ile Kastamonu yöresinde karışıklıklar yaşansa da Şenpazar bölgesi fiilen işgal edilmemiştir. Bölge halkı Müdafaa-i Hukuk cemiyetlerine katılmış, çok sayıda gazi yetişmiştir. Yörede Kurtuluş Savaşı’na katılanların adları kayıtlıdır. Ayrıca ilçede Harmangeriş Köyü Çal mevkiinde Bizans döneminden kalma bir kale harabesi ile aynı köyde halk arasında “Mahsen” adıyla anılan bir yapı kalıntısı bulunur. Bu eserler, bölgenin uzun süreli yerleşim geleneğini göstermektedir.
Coğrafya ve İklim
Şenpazar, Kastamonu ilinin batısında, Batı Karadeniz Bölgesi’nin dağlık alanında yer alır. Kuzeyinde Cide, güneyinde Azdavay, kuzeydoğusunda Doğanyurt ilçeleri ile çevrilidir. İlçe merkezi bir vadi tabanında kuruludur; deniz seviyesinden ortalama 335 m yüksekliktedir ve Karadeniz kıyısından 38 km içeridedir. Kıyıya paralel uzanan Küre Dağları (İsfendiyar Sırtı) ilçeyi denizden ayırır. Arazi, Karadeniz’in tipik genç kıvrım dağları ve tepeleriyle kaplı, oldukça engebeli ve dağlıktır. İlçede akarsuların açtığı vadiler öne çıkmaktadır ve ilçe merkezinden geçen Şenpazar Çayı vadisi de bu özelliktedir. Kıraç arazi oranı düşüktür; mevcut toprakların büyük çoğunluğu tarım ve hayvancılığa ayrılmıştır.
İlçenin yaklaşık %70’i orman örtüsü altındadır. Karaçam, kayın, meşe, kestane, şimşir, ıhlamur ve ceviz başta olmak üzere Karadeniz’e özgü ağaç türleri yaygındır. Alçak kesimlerde meşe ve kavak toplulukları, yüksek kesimlerde karaçam ve sarıçam ormanları hâkimdir. Özellikle Kızılcasu bölgesi çok sayıda endemik ağaç türü barındırır. İklim, Karadeniz iklimi ile karasal iklim özelliklerini birleştirir. Ortalama yağış miktarı yüksektir, yağışlar genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında yoğundur. Kışlar soğuk ve yağışlı geçer; dağ köylerinde kar kalınlığı 1–1,5 metreyi bulabilir. Yazlar sıcak ve nispeten kuraktır. Gündüz sıcaklıkları genellikle 20–25 °C civarındadır; geceler serin geçer. İlçe, dağlarla çevrili olmasına rağmen Karadeniz’in etkisi altındadır.
Nüfus ve Demografi
Şenpazar ilçesinin nüfusu 2007 yılında 5538 kişiyken 2024 yılında 4380 kişiye gerilemiş; bu dönemde 2008–2009, 2014–2015 ve 2022–2023 yıllarında sırasıyla 98, 406 ve 576 kişilik artışlar kaydedilmiş, diğer yıllarda ise farklı büyüklüklerde azalışlar görülmüştür. 2024 verilerine göre ilçede 2 268 erkek (%51,78) ve 2 112 kadın (%48,22) nüfus bulunmaktadır; cinsiyetler arası fark genellikle birkaç yüz kişi ölçeğinde kalmıştır. Yıllık nüfus değişimleri, göç hareketleri ve yerel kayıt güncellemeleri gibi etkenlerle açıklanabilecek dalgalı bir seyir izlemiştir.
Ekonomi
Şenpazar’ın ekonomisi tarihsel olarak tarım, hayvancılık ve ormancılığa dayanmaktadır. İlçede buğday, arpa, mısır gibi tahılların yanı sıra fasulye gibi baklagiller üretilmekte; elma, armut, şeftali gibi meyveler yetiştirilmektedir. Yaylalarda yonca ve buğday sürgünü gibi kaba yem bitkileri bulunur. Küçükbaş ve büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yaygındır. Arıcılık (kestane balı) yapılan köyler de vardır. Orman ürünleri de önemli ekonomik kalemdir. Bol orman örtüsü sayesinde kereste, ceviz, kestane ve mantar gibi ürünler de çokça toplanır.
İlçe, 1987 yılına dek nahiye/ilçe olmaması nedeniyle ekonomisi genel olarak içe kapalı kalmış, gelişimi sınırlı olmuştur. İlçe statüsü sonrası ticaret ve esnaf faaliyetleri artmıştır. Bugün ilçe merkezinde birkaç küçük sanayi işletmesi bulunur. Otomobil tamir atölyeleri, metal işleme (soğuk demircilik) ve marangoz atölyeleri bunların başlıcalarıdır. Ticaret ise temel gıda ve tarımsal ürün satışına yöneliktir; ilçe merkezinde bakkal, market, pazar gibi satış noktaları vardır. Ekonomi çoğunlukla aile işletmeleri ve tarımsal kooperatifler üzerinden yürür. Büyük ölçekli sanayi veya maden faaliyeti yoktur.
Turizm, Kültür ve Mutfak
Şenpazar’ın doğal dokusu ve yöresel değerleri turizm için çeşitli imkânlar sunar. Gürleyik Köyü’nde bulunan Değirmenbaşı Suyu, ormanlık alanda doğal bir pınardır ve ilçenin içme suyu kaynağının bulunduğu yerdir. Gürpelit Köyü yakınındaki Fabrika Deresi ise eskiden burada kurulmuş bir değirmenden adını alır; günümüzde bu derenin kenarında alabalık yetiştiriciliği yapılmaktadır. İlçeye bağlı yaylalardan Yaslı Kız, Buğma, Baragöz, Harmancılık evleri, platolar üzerinde piknik ve dinlenme alanları sunar. Atalanı ve Karacakaya bölgeleri korunan tabiat parkı statüsündedir. Tarihî yapılar arasında Dağlı Köyü yakınlarında yer alan Erenler (Arpa Çukuru) Türbesi ve Kuztekke’deki Şeyh Şir Ali Bani Türbesi sayılabilir. Bu türbe ve mescit kalıntıları yöresel kültürün izlerini taşır.
Şenpazar’ın önemli turistik noktalarından biri de Kızılcasu Özel Proje Alanı’dır. İlçe merkezine yaklaşık 15 km uzaklıktaki Kızılcasu, Küre Dağları Milli Parkı sınırları içinde yer alır. Kasım 2019’da ziyarete açılan bu alanda bungalov evler, karavan ve çadır kamp alanları, yürüyüş parkurları ve açık hava eğitim tesisi bulunmaktadır. Bölgede Kızılcasu’ya özgü endemik ağaç türlerinin sergilendiği botanik bahçeleri de mevcuttur. Bunların yanı sıra Dağlı yakınlarındaki Arpa Çukuru’nda bir mağara ve büyük bir su birikintisi, doğa yürüyüşü rotaları üzerindedir.
Turizm altyapısı sınırlı olsa da Şenpazar’da konaklama ve yeme-içme tesisleri bulunmaktadır. Merkezde üç küçük otel ile bir öğretmenevi misafirleri ağırlar. İlçede yedi lokanta faaliyet gösterir; bunların dört tanesi sürekli hizmet verir, diğerleri hafta belli günlerde açıktır. Kızılcasu ormanları zengin bir av faunasına sahiptir; keklik, tavşan, yaban domuzu, karaca, tilki gibi türler avcılar için önemli bir avlanma potansiyeli sunar.
Kültürel yaşamda Karadeniz ile İç Anadolu gelenekleri iç içedir. Köy düğünleri geleneksel usullerle yapılır. Kız isteme ve “ağız arama” törenlerinden sonra aile büyükleri şerbet dağıtarak nişanı onaylar. Düğünlerde davul-zurna ve kemençe eşliğinde horon oynanır; köy düğünlerinde gelin, yeşil veya kırmızı işlemeli bir örtüyle süslenir. Nikâh imam huzurunda kıyıldıktan sonra köy kahvelerinde eğlence devam eder. İlçe merkezindeki modern düğünlerde ise genellikle Batı usulü gelinlik ve damatlık kullanılmaktadır.
Şenpazar mutfağı, yöresel ürünlere dayanan bir yapıya sahiptir. Buğday unu ve mısır unundan hazırlanan çorbalar (un çorbası, mısır unu çorbası, keşkek çorbası) sıkça tüketilir. Kara lahana veya pazı ile yapılan çorbalar ve dereotlu pazı dolması yöresel lezzetlerdir. Pırasa kavurması, mantarlı et yemeği ve turşu kavurması gibi yemekler etle zeytinyağının kombinasyonudur. Kabaklı ve mantarlı börek gibi zeytinyağlı yemekler de sevilen tatlardır. Tatlılar arasında kabak tatlısı ve sütlü kestane tatlısı (kestane aşı) bulunur; un helvası ve cevizli baklava da bayram sofralarında yer alır.
