Şerif Mardin, Türk modernleşmesi, merkez-çevre ilişkileri, din ve siyaset, sivil toplum ve entelektüel tarih üzerine çalışmalarıyla Türkiye sosyal bilimler tarihinde kurucu bir rol oynamıştır. “Hocaların hocası” olarak anılan Mardin, özgün kavramsallaştırmaları ve geniş perspektifli yorumlarıyla Türk sosyoloji literatürüne önemli katkılarda bulunmuştur.
Hayatı ve Eğitimi
Ahmed Halil Şerif Arif Mardin, 1927 yılında İstanbul'da dünyaya geldi. Babası Büyükelçi Şemseddin Bey, annesi ise Gazeteci Ahmed Cevdet'in kızı Reya Hanım’dır. Osmanlı döneminde seçkin bir aileye mensup olan Mardin’in büyük amcası Ordinaryüs Profesör Ebul'ula Mardin, Türk hukuk tarihinin önemli isimlerindendir. Ortaöğrenimine Galatasaray Lisesi'nde başlayan Mardin, eğitimine ABD’de devam etti. Lisansını Stanford Üniversitesi Siyasal Bilimler Bölümü’nde, yüksek lisansını Johns Hopkins Üniversitesi’nde tamamladı. Doktorasını, 1958 yılında Stanford Üniversitesi'ne bağlı Hoover Institute’de, “The Young Ottoman Movement” başlıklı teziyle aldı.
Akademik Kariyeri
1954 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde asistan olarak akademik hayata atılan Mardin, 1964'te doçent, 1969'da profesör ünvanını aldı. 13 yıl boyunca Ankara Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yaptıktan sonra 1973 yılında Boğaziçi Üniversitesi'ne geçerek burada İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nin kurucu dekanlığını ve Sosyoloji Bölüm Başkanlığı’nı üstlendi.
Daha sonra yaklaşık 13 yıl boyunca Washington’daki American University’de İslam Araştırmaları Merkezi Başkanlığı görevini yürüttü. Türkiye’ye dönüşünde Sabancı Üniversitesi’nde ve son olarak da İstanbul Şehir Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nde öğretim üyeliği yaptı. 2011’de Sabancı Üniversitesi tarafından “emeritus” unvanı verildi.
Çalışmaları ve Katkıları
Şerif Mardin’in akademik ilgisi, Osmanlı-Türk modernleşme tarihi, İslam ve sivil toplum ilişkisi, tarikatlar, entelektüel tarih ve ideoloji üzerine odaklandı. 1980’li yıllarda Said Nursi ve Nakşibendilik üzerine yürüttüğü çalışmalar, dinî yapılarla modernleşme arasındaki ilişkiyi analiz etmede önemli bir çerçeve sundu. “Mahalle baskısı” kavramını Türkiye kamuoyuna kazandırarak, birey-toplum ilişkisi üzerine özgün bir tartışma başlattı.
Mardin, sosyal bilimlere tarihsel derinlik kazandıran yaklaşımı ve disiplinler arası perspektifiyle öne çıktı. Türkiye’de sosyal bilimlerin kurumsallaşmasına öncülük eden figürlerden biri oldu; Türkiye Sosyal Bilimler Derneği’nin kurucularındandı. Kendine özgü akademik dili ve öğrencileriyle kurduğu entelektüel ilişki, bir kuşak sosyal bilimci üzerinde etki bıraktı.
Siyasi Etkinliği
Şerif Mardin,1950’li yıllarda kısa süreli bir siyasi deneyim yaşadı. Hürriyet Partisi'nde genel sekreter danışmanı olarak görev aldı, 1957’de milletvekili adayı oldu fakat seçilemedi. 1990’larda İsmail Cem’in önderliğinde kurulan Yeni Demokrasi Hareketi’ne katıldı ve bu girişim de başarısızlıkla sonuçlandı.
Eserleri
Mardin'in çalışmaları hem Türkçe hem İngilizce olarak yayımlandı. Başlıca eserleri arasında şunlar yer almaktadır:
- Jön Türklerin Siyasi Fikirleri: 1895–1908
- Din ve İdeoloji
- Bediüzzaman Said Nursi Olayı / Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim
- Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu
- Türkiye’de Din ve Siyaset
- Türkiye’de Toplum ve Siyaset
- Etik, Din ve Laiklik
- Religion, Society and Modernity in Turkey
- Siyasal ve Sosyal Bilimler
Vefatı ve Ardında Bıraktığı Miras
Son yıllarında derslerini evinde yaparak öğrencilerine birebir ilgi göstermeye devam etti, hastalığının ilerlediği dönemde dahi akademik üretkenliğini sürdürdü. Prof. Dr. Şerif Mardin, 6 Eylül 2017’de İstanbul’da hayatını kaybetti. Mezarının başından en son ayrılanlar, asistanları ve öğrencileri olmuştur; bu durum Mardin'in akademik hocalığının etkileyiciliğini ve öğrencileri üzerindeki derin etkisini ortaya koymaktadır.
Şerif Mardin, Türkiye'de sosyal bilimlerin tarihsel ve eleştirel derinliğini inşa eden bir düşünür olarak hatırlanmaktadır. Eserleri, din-toplum ilişkilerini, modernleşme sürecini ve entelektüel dönüşümleri anlamada temel referans kaynakları arasında yer almaktadır.
