Şeyh Camii, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Rize ilinin Merkez ilçesinde konumlanmış tarihî bir ibadethanedir. Caminin mevcut yapısı, mimari özellikleri ve inşa teknikleri açısından hem geleneksel Osmanlı cami mimarisinin hem de bölgesel yapı tarzının izlerini taşımaktadır. Dinî, kültürel ve mimari işlevlerini sürdüren bu yapı, Şeyh Camii adıyla envantere kaydedilmiş olup TR.ANT.53.060.067 envanter kodu ile tanımlanmaktadır.
Şeyh Camii (Fotoğraf: Ahsen Güneş)
Mimari Özellikler
Cami, merkezi plan şemasına sahip olup kare planlı bir harim ana mekân ile bunun kuzey cephesinde yer alan dikdörtgen planlı son cemaat yerinden oluşur. Yapının tamamı kesme taş malzeme ile inşa edilmiştir. Ana ibadet alanı, çift kademeli olarak tasarlanmış geniş bir ana kubbe ile örtülmüş; bu kubbenin çevresinde dört yarım kubbe konumlandırılmıştır. Kubbelerin tümü kurşun kaplıdır.
Son cemaat mahalli, taş sütunlara oturtulmuş ve almaşık düzenli kemerlerle desteklenen beş küçük kubbe ile örtülüdür. Yapının doğu ve batı cephelerinde, kesme taş kaide üzerine yerleştirilen prizmatik pabuçlu ve silindirik gövdeli iki adet minare yer almaktadır. Her iki minare de tek şerefeli olup üst bölümleri konik külah ile sonlandırılmıştır.
Kubbe kasnağı ve beden duvarlarında, kemerli ve taş söveli, almaşık düzende yapılmış çok sayıda pencere bulunmaktadır. Bu pencere düzeni, caminin iç mekânının doğal ışıkla aydınlanmasına olanak tanır. Giriş bölümü yuvarlak kemerli bir açıklıktan oluşmakta; girişin her iki yanında yivli ve dışa çıkıntı yapan başlıklarla donatılmış sütunçeler yer almaktadır. Giriş kemerinin iç kısmında Arapça bir yazı, üst kısmında ise mermer üzerine işlenmiş kitabe bulunmaktadır.
Şeyh Camii (Karadeniz Kültür Envanteri)
İç Mekân Özellikleri
İç mekân, caminin genel aydınlık karakterini destekleyen çok sayıda pencere ile donatılmıştır. Kuzey bölümde yer alan kadınlar mahfili, sonradan betonarme olarak inşa edilmiş ve iki kolonla taşınır şekilde düzenlenmiştir. Mihrap, minber ve vaaz kürsüsü mermerden yapılmış olup mihrabın iç kısmı mukarnaslı, sövesi ise kademeli şekilde tasarlanmıştır. Minber yüzeyi bitkisel motiflerle bezenmiştir. Ayrıca iç mekânda kalem işi yazı ve süslemeler ile kubbe eteklerinde vitray süslemeli pencereler yer almaktadır.
İç Mekân (Karadeniz Kültür Envanteri)
İç Mekan (Karadeniz Kültür Envanteri)
Tarihçe ve Koruma
Caminin geçmişi 18. yüzyıla kadar uzanır. Kitabesine göre ilk yapı, Hicri 1123 (Miladi 1711) yılında El Hac Muhammed Efendi tarafından yaptırılmıştır. Ancak zamanla onarılamaz duruma gelen bu yapı yıkılarak, 1953–1965 yılları arasında yeni cami inşa edilmiştir. Son olarak 2014 yılında gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları neticesinde cami bugünkü mimari görünümüne kavuşmuştur.
