Söke ekmeği ya da bölge halkının deyimiyle tatlı maya ekmeği, Türkiye'nin Aydın ilinin Söke ilçesine özgü, geleneksel yöntemlerle mayalanarak taş fırınlarda pişirilen, özgün kabuk yapısı ve hafif tatlımsı aromasıyla tanınan coğrafi işaretli bir ekmek türüdür. Anadolu’nun kadim ekşi maya kültürünün bir uzantısı olarak şekillenen bu ekmek, hem fiziksel görünümü hem de lezzet profiliyle yöresel mutfak mirasının örneklerinden biridir.
Söke Tatlı Maya Ekmeği (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur)
Ayırt Edici Özellikleri
- En önemli ayırt edici özelliği, mayasının nohuttan yapılmasıdır. Bu maya "tatlı maya" olarak adlandırılır.
- Hamuru tuz katılmadan buğday unu ile hazırlanır.
- Kara fırında pişirilir.
- Yapım yöntemi ve kültürüyle diğer ekmek çeşitlerinden farklılaşır.
- İçinde hiçbir katkı maddesi bulunmaz; tamamen doğaldır.
- Üretimi meşakkatli bir iştir ve ustalık becerisi gerektirir.
- Tatlı mayanın yapım sürecinde sıcaklık önemlidir.
- Ekşi mayanın aksine, tatlı mayanın olup olmayacağı her zaman belli olmaz; "tutması" bereketle ilişkilendirilen geleneksel bir inanış da vardır.
- Tatlı maya, diğer mayalara göre daha kısa sürede fermente olduğu için aynı gün üretimde kullanılabilir.
- Geleneksel bir tüketim kültürü vardır; özellikle nişan törenlerinde hediyelik olarak ve Kurban Bayramı'nda sıkça tüketilir.
- Görünüş olarak üzeri bıçakla hafifçe çizilmiş ve isteğe bağlı susam serpilmiş yuvarlak bir somun şeklindedir.
- Tazeliğini uzun süre koruduğu belirtilir.
- Artan ekmekler peksimet olarak değerlendirilebilir, bu da onu "bereketli bir ürün" yapar.
Yapım Metodu
- Nohutlar toz olmayacak şekilde ezilir ya da kırılır.
- Su, bir tutam tuz ve isteğe bağlı olarak şeker eklenir.
- Kaynar su ile karıştırılıp ılıması için 1 saat beklenir.
- Karışım, şişelere konur ve kapakları kapatılır.
- 7-8 saat fermente olması beklenir.
- Mayanın fermentasyonunu başlatmak için "yuvaya alınması" gibi özel süreçleri vardır.
- Maya hazır olduğunda köpük oluşması ve mayhoş bir koku vermesi beklenir. Maya şişeden taşar.
- Maya, unla örtülerek sıcak tutulur.
Hamur Hazırlanması
- Buğday unu kullanılır.
- Mayanın unun içine eklenip karıştırılır.
- Kulak memesi kıvamına gelene kadar azar azar ılık su eklenerek yoğrulur.
- Hamur yazın 1,5 saat, diğer zamanlarda 2 saat dinlendirilir.
- Dinlenen hamur 350 gramlık porsiyonlara ayrılır.
- Yuvarlak şekil verilir.
- İçinin homojen pişmesi için üzeri bıçakla çizilir.
- İsteğe bağlı olarak üzerine susam serpilebilir.
Pişirilmesi
- Hazırlanan ekmekler ekmek küreğiyle kara fırına konulur.
- 180°C ateşte 18-20 dakika pişirilir.
- Pişme sırasında kabuk bağlamaması için su serpilebilir.
- Pişerken fırının içerisindeki tüm camların kapalı olması gerektiği belirtilir.
- Pişen ekmekler hamurlaşmaması için bir süre bekletilir.
- Beyaz ekmek hamurunda fermantasyonu yavaşlatmak için buz kullanılırken, tatlı mayada çok hızlı olunması gerektiği vurgulanır.
Tarihî ve Kültürel Önemi
Geçmişi eskiye dayanır; Söke'de bilinen bir fırında 1937 yılından beri üretilmektedir. Nohut mayasının yöreye Selanik göçmenleri veya Yörükler tarafından getirilmiş olabileceği düşünülmektedir. Nişan törenlerinde erkek tarafının kız evine götürdüğü hediyelik tepsisine konması bir gelenektir. Kurban Bayramı'nda çokça tüketilen bir üründür. Maya tutmasının kızın bereketli olup olmayacağına dair eski bir inanışla ilişkilendirilmesi, kültürel önemini gösterir.
Muhafazası ve Raf Ömrü
Kapalı ve güneş görmeyen yerde muhafaza edildiğinde raf ömrü 3 ila 5 gündür. Artan ekmekler peksimet olarak değerlendirilebilir.
Üretim Yeri ve Denetim
Söke tatlı maya ekmeği üretiminin tüm aşamaları, mayanın hazırlanmasındaki ustalık becerisi ve ürünün coğrafi sınır ile ün bağı nedeniyle belirtilen coğrafi sınırda (Aydın ili Söke ilçesi) gerçekleşmelidir. Üretim, Söke Ticaret Odası'nın koordinasyonunda denetlenir. Denetim merci; Söke Ticaret Odası, Söke İlçe Tarım Müdürlüğü ve Söke Belediyesinden oluşur. Denetimler her yıl en az bir kez ve şikâyet olduğunda yapılır. Denetimlerde kullanılan malzemelerin, üretim metodunun ve coğrafi işaretin kullanımının uygunluğu kontrol edilir.
