Su altı kaynağı (underwater welding), su altında gerçekleştirilen metal birleştirme işlemidir. Bu yöntem, özellikle gemilerin onarımı, su altı boru hatlarının bakımı ve açık deniz platformlarının yapımında kullanılmaktadır. Su altında kaynak uygulamaları ilk kez I. Dünya Savaşı sırasında İngiliz donanmasında başlamıştır. Bu dönemde kullanılan teknikler genellikle su yalıtım malzemeleriyle sarılmış çıplak elektrotlarla yapılan ilkel işlemleri içermekteydi.

Günümüzde su altı kaynağı, sadece tamir ve bakım değil, aynı zamanda yeni yapıların inşası için de yaygın şekilde kullanılmaktadır. Özellikle denizaltı doğalgaz ve petrol hatlarının artan önemi ile birlikte bu teknoloji uluslararası alanda stratejik bir rol oynamaktadır.

^{Su Altı Kaynak İşlemine Ait Görsel (Yapay Zeka İle Oluşturulmuştur.)}

Sınıflandırma

Su altı kaynağı iki ana kategoriye ayrılır: ıslak ve kuru kaynak.

• Islak su altı kaynağı, kaynak işleminin doğrudan su ortamında yapıldığı yöntemdir. Bu yöntemde kaynak banyosu, çevresindeki su ile temas halindedir.
• Kuru su altı kaynağı ise kaynak bölgesinin mekanik bariyerlerle sudan izole edildiği, basınçlı odalar veya fanuslar içinde yapılan yöntemdir. Kuru kaynak, suyun kaynak bölgesiyle temasını engelleyerek daha kontrollü bir kaynak ortamı sunar.

Islak kaynak yöntemleri, düşük ekipman maliyeti ve operasyonel sadelikleri nedeniyle daha yaygın kullanılsa da, bu yöntemde kaynak dikişi suyla doğrudan temas ettiğinden kaynak kalitesi ve mekanik özellikler üzerinde olumsuz etkiler görülebilir.

Kullanım Alanları

Su altı kaynağı, çeşitli endüstriyel uygulamalarda kullanılan bir birleştirme yöntemidir. Bu yöntem, gemi gövdelerinin su altında kalan kısımlarının onarımı, korozyon önleyici tutya bloklarının montajı, su altı boru hatlarının döşenmesi ve bakımı, açık deniz petrol ve doğalgaz platformlarının inşası gibi alanlarda kullanılmaktadır. Ayrıca, büyük gemilerin tersaneye alınmadan gerçekleştirilen dış iskelet işlemleri ve acil durumlarda yapılan hızlı onarımlar için de tercih edilmektedir. Bu uygulamalar, su altı kaynağını denizcilik, enerji ve inşaat sektörleri için işlevsel bir teknik hâline getirmektedir.

Kullanılan Yöntemler ve Elektrot Tipleri

En yaygın su altı kaynak yöntemi, örtülü elektrod ark kaynağıdır (SMAW). Bunun dışında özlü tel kaynağı (FCAW), gaz metal ark kaynağı (GMAW/MIG-MAG), TIG ve plazma ark kaynağı gibi yöntemler de çeşitli derinliklerde ve uygulama alanlarında kullanılmaktadır.

Islak kaynakta en çok tercih edilen elektrot tipi rutil karakterli örtülü elektrotlardır. Bu tür elektrotlar iyi ark kararlılığı, düşük sıçrantı ve tatmin edici kaynak dikişi görünümü sunar. Bazik ve selülozik örtülü elektrotlar su altında yoğun gaz çıkışı ve cüruf kontrolündeki zorluklar nedeniyle tercih edilmemektedir.

Örtülü elektrotlar su geçirmez kaplamalarla izole edilir. Bu izolasyon için parafin, selülozik vernik veya vinilik kaplama malzemeleri kullanılmaktadır. Özellikle parafin kaplama, kaynak sırasında oluşabilecek yayılabilir hidrojen miktarını azaltmada etkilidir.

Malzeme Özellikleri ve Mikro Yapı

Su altı kaynakta en çok kullanılan malzemeler düşük karbonlu çeliklerdir. Bu malzemeler düşük karbon eşdeğerine sahip olup (genellikle %0.3’ten az), hidrojen çatlaklarına karşı daha dayanıklıdır. Su altı kaynaklarında soğuma hızı oldukça yüksektir. Bu durum, kaynak bölgesinde kolonsal kristallerin oluşmasına ve ısıdan etkilenmiş bölgenin (ITAB) daralmasına neden olur.

Yapılan deneysel çalışmalar, su altında kaynak yapılan numunelerin atmosferik ortamda yapılanlara kıyasla daha yüksek sertlik değerlerine (%6-8 oranında), fakat daha düşük süneklik (%48 daha az uzama) ve darbe dayanımı (%14-22 daha düşük) değerlerine sahip olduğunu göstermektedir.

Derinlik Etkisi ve Mekanik Sonuçlar

Kaynak işleminin gerçekleştirildiği derinlik, kaynak kalitesini doğrudan etkilemektedir. Derinlik arttıkça soğuma hızı da artar. Bu durum kaynak metalinin mikro yapısında değişikliklere, ITAB bölgesinin daralmasına ve bazı mekanik özelliklerin zayıflamasına yol açabilir. Örneğin, 16 metre derinlikte yapılan kaynaklarda ITAB genişliği, atmosferik ortama göre %40 daha dar olarak ölçülmüştür.

Bununla birlikte yapılan bazı deneysel çalışmalar, atmosferik ortamda ve su altında yapılan kaynakların akma ve çekme dayanımlarında belirgin bir fark olmadığını, ancak su altında yapılan kaynakların sünekliğinin düşük olduğunu ortaya koymuştur.

Güvenlik ve Operasyonel Zorluklar

Su altı kaynağı, yalnızca teknik değil aynı zamanda güvenlik açısından da zorluklar içeren bir işlemdir. Bu işlemi gerçekleştiren kişi hem nitelikli bir kaynakçı hem de profesyonel bir dalgıç olmalıdır. Derinlik arttıkça basınç, görüş kısıtlaması, ışık kırılması ve ısı iletimi gibi fiziksel koşullar kaynak işlemini daha karmaşık hale getirir.

Buhar, gaz ve duman kabarcıkları kaynakçının görüşünü sınırlandırır. Ayrıca ergimiş metalin su içinde hızlı soğuması, dikiş kalitesini olumsuz etkileyebilir. Kaynak sırasında oluşan gaz kabarcıkları, kaynak banyosunun etrafında bir gaz cebi oluşturur ve bu durum metal damlacıklarının kontrolsüz şekilde hareket etmesine neden olabilir.

Donanım ve Güç Sistemleri

Su altı kaynakçısının, sızdırmaz kask, özel yüz camı, yalıtımlı pens ve izolasyonlu güç bağlantılarına sahip olması gereklidir. Genellikle 300 amper kapasiteli doğru akım jeneratörleri kullanılır. Elektrik güvenliği açısından, kaynak devresinin dışındaki tüm devreler kesme anahtarı ile kontrol altında tutulmalıdır.

Güç kaynağı olarak genellikle DC kaynaklar tercih edilir. Tuzlu suyun iletkenliği nedeniyle, su altında akımda %20’ye kadar kayıplar olabileceğinden bu kayıplar göz önünde bulundurularak akım ve voltaj değerleri ayarlanmalıdır.

Avantajlar ve Dezavantajlar

Avantajlar

• Acil durumlarda hızlı ve yerinde tamir imkânı sunar.
• Platform ya da gemi gibi büyük yapıların denizden çıkarılmadan onarılmasını sağlar.
• Düşük ekipman maliyetiyle uygulanabilir (özellikle ıslak kaynakta).
• Bazı işlemlerde kapalı kaynak kabini (fanus) kullanılarak kaynak kalitesi iyileştirilebilir.

Dezavantajlar

• Kaynakçıların hem dalgıç hem de kaynakçı olması gerekir.
• ITAB sertlikleri yüksek olup kırılganlık riski taşır.
• Görüş kısıtlaması ve yüksek soğuma hızları nedeniyle kaynak kalitesi düşük olabilir.
• Derinliğe bağlı olarak hidrojen difüzyonu artar ve çatlama riski oluşur.

Su altı kaynağı, özellikle denizcilik, açık deniz yapıları ve enerji altyapılarının inşası ve bakımı gibi alanlarda stratejik öneme sahip bir kaynak yöntemidir. Islak ve kuru kaynak olarak iki temel şekilde uygulanan bu yöntem, teknik ve güvenlik açısından çeşitli zorluklar içermektedir. En yaygın yöntem olan örtülü elektrod ark kaynağı, basitliği ve uygulanabilirliği nedeniyle tercih edilmekte, ancak kaynak dikiş kalitesi, süneklik ve darbe dayanımı açısından atmosferik kaynaklara kıyasla bazı sınırlamalar taşımaktadır. Özellikle yüksek soğuma hızı, mikro yapısal değişimlere ve dar ısıdan etkilenmiş bölgelerin oluşumuna neden olmaktadır. Kullanılan elektrotların kaplama özellikleri, suya karşı dayanıklılığı ve kimyasal bileşimi kaynak kalitesi üzerinde doğrudan etkili olmaktadır. Ayrıca, kaynak işlemini gerçekleştiren personelin hem dalgıçlık hem de kaynakçılık yetkinliklerine sahip olması, işlemin karmaşıklığını artırmaktadır. Tüm bu teknik ve çevresel faktörler dikkate alındığında, su altı kaynağı; doğru malzeme seçimi, uygun parametre kullanımı ve yetkin personel ile uygulandığında güvenilir ve işlevsel sonuçlar vermektedir.