Şubat Karısı, Güneydoğu Anadolu başta olmak üzere Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz’in bazı yörelerinde halk anlatılarında sıkça görülen, şubat ayı ile ilişkilendirilen kötücül bir varlıktır. Anlatıların yoğunlaştığı başlıca bölgeler Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır ve Bitlis/Ahlat çevresidir. Bu coğrafyalarda Şubat Karısı, insanlara, özellikle çocuklara ve lohusa kadınlara, zarar verdiğine inanılan, mevsimsel olarak ortaya çıkan dişi bir varlık olarak tasavvur edilir.^【1】 

^{Şubat Karısı (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur)}

Adlandırma ve Zaman Bağlamı

Şubat Karısı adı, varlığın etkinliğinin şubat ayı ile sınırlandığı inancından kaynaklanır. Şubat ayı, söz konusu bölgelerde uğursuz kabul edilen, hastalık, ölüm ve tehlike ile ilişkilendirilen bir zaman dilimi olarak görülür. Orta Doğu kültür çevresinde ritüellere konu olmuş “Sabbath/Şubat” ayının, Yahudi geleneğinde “shevat” sözcüğüyle bağlantılı olarak “vurma, pataklama” anlamlarıyla anılması, bu ayın sert ve tehditkâr bir zaman olarak algılandığını göstermektedir.^【2】 Doğu Karadeniz’de “Şubat Anası”, Elazığ çevresinde ise “Şıvat” adlandırmalarıyla bilinen benzer tasavvurlar, Şubat Karısı inancının ad ve telaffuz bakımından bölgesel çeşitlenmeler gösterdiğini düşündürmektedir.^【3】 

Mekan Bağlamı

Şubat Karısı anlatıları belirli mekânlarda yoğunlaşır: Su kuyuları, ahırlar, giymeye kıyılamayan güzel kıyafetlerin saklandığı sandıklar, lohusa odaları ve düğünler bu mekânların başlıcalarıdır.^【4】 Bu alanlar, halk inançlarında korunması gereken, sınır ve eşik niteliği taşıyan yerlerdir. Şubat Karısı’nın bu mekânlarda ortaya çıkması, onun doğum, çocukluk, ev içi düzen ve hayvan varlığı gibi toplumsal açıdan hassas alanlara yönelik bir tehdit olarak algılandığını göstermektedir.

Fiziksel Görünümü

Şubat Karısı, genel olarak insana benzer bir görünümle tasvir edilir. İnsanların karşısına çoğu zaman tanıdıkları bir surette çıkabilmesi, onu tehlikeli kılan başlıca özelliklerden biridir. Bununla birlikte ayırt edici bir tekinsizlik unsuru olarak topuklarının önde, parmaklarının arkada olduğu vurgulanır. Anlatılarda çoğunlukla kadın olarak aktarılır; çıplak, uzun ve dağınık saçlı, iri memelerini omuzlarından arkaya atmış bir beden tasviri dikkat çeker.

Davranış Biçimleri ve İşlevi

Şubat Karısı’nın temel davranış biçimi aldatma üzerine kuruludur. İnsanların ve özellikle çocukların tanıdığı kişilerin sesini kullanabildiği, onların kılığına girebildiği kabul edilir. Bu yolla çocukları yanına çekerek kuyuya düşürür ve suda boğar. Bazı anlatılarda küçük çocukları ailelerinden kaçırıp aynı şekilde öldürdüğü belirtilir.^【5】 

Bunun yanında Şubat Karısı’nın ata musallat olduğu, ahırlarda ve hayvanlarla ilişkili mekânlarda görülebildiği aktarılır. Kadınların giymeye kıyamadığı kıyafetleri giydiği, sandıklara ve saklanan eşyalara dadandığına inanılır. Düğün gibi kalabalık sosyal ortamlarda da karşılaşılabilen bir varlık olarak tasvir edilir. Bu bağlamların tamamı, Şubat Karısı’nın hem ev içi hem de ev dışı eşik mekânlarında ortaya çıktığını göstermektedir.^【6】 

Coğrafi Yayılımı ve Bölgesel Varyantları

Şanlıurfa, Şubat Karısı anlatılarının en belirgin biçimde kaydedildiği merkezdir. Burada varlığın her yıl şubat ayında kuyulardan çıktığına inanılır. Mardin ve Diyarbakır çevresinde de benzer anlatılar bulunur; bu anlatılarda Şubat Karısı’nın yılın diğer aylarında kuyuda yaşadığı, yalnızca şubat ayında yeryüzüne çıktığı kabul edilir.

Bitlis’in Ahlat ilçesinde ise Şubat Karısı inancı farklı bir bağlama yerleşir. Bu varyantta varlık, özellikle şubat ayında doğum yapan lohusa kadınlar için tehdit oluşturan bir figürdür. Bu yönüyle Ahlat anlatıları, çocukları hedef alan kuyu merkezli anlatılardan ayrılarak doğum ve lohusalık etrafında şekillenen bir inanç alanı oluşturur.

Diğer Kötücül Varlıklarla İlişkisi

Şubat Karısı’nın insan ve hayvanlara musallat olma biçimi, bazı yönleriyle albastı anlatılarını çağrıştırır. Ancak lohusalara musallat olmaması nedeniyle bu benzerliğin sınırlı kaldığı kabul edilir. Bununla birlikte bazı varyantlarda Şubat Karısı, albastıyı andıran bir form kazanır; kimi anlatılarda halk arasında “cin” olarak adlandırılan korkutucu bir kötü ruh niteliği taşır; kimi zaman da kötücül su iyeleri ile benzeştirilir.^【7】 Çengelli iğneyle yakalanıp eve hizmetkâr edilen karabasan ve albastı anlatılarıyla benzer yakalanma motiflerinin bulunması, Şubat Karısı’nın yerel demonolojik tasavvurlar içinde geçişli bir konumda durduğunu düşündürür.^【8】 Amacı, bu tür varlıklarda olduğu gibi, insanı doğrudan değil, doğal görünen yollarla öldürmektir.

Korunma Yolları

Şubat Karısı’ndan korunmaya yönelik uygulamalar, anlatılarda geniş yer tutar. En sık tekrarlanan unsur demirin koruyucu bir madde olarak kullanılmasıdır. Kıyafetlerin üzerine çengelli iğne takılması, sandıkların üzerine demir konulması yaygın uygulamalardır. Şubat Karısı’nın ata yapıştığı ve kara sakıza bir çengelli iğne batırılarak yakalanabildiğine inanılır. Salavat çekildiğinde varlığın ortadan kaybolduğu kabul edilir.

Ahlat yöresinde lohusa kadını korumaya yönelik tedbirler daha çeşitlidir. Lohusanın yastığının altına firkete, bıçak ve metal aletler konur; odanın duvarına silah asılır. Şubat Karısı’nın yalnızca lohusanın gözüne göründüğü, lohusanın eşini çağırıp silah attırdığı, silah sesinden korkan varlığın kaçtığına inanılır. Ayrıca lohusanın kapısında erkek at kişnetilmesi, Şubat Karısı’nı sadece erkek bir atın görebildiği, bu yüzden varlığın attan korktuğu düşüncesine dayanır.^【9】