Sütçüler kekik yağı, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında menşe adı olarak tescillenmiş, yalnızca Isparta ve Antalya illerinde yetiştirilen endemik bir bitkiden elde edilen uçucu yağdır. 06.02.2024 tarihinde tescil edilen bu ürün, Latince adı Origanum minutiflorum olan ve Origanum cinsine ait Sütçüler kekiğinin toprak üstü kısımlarının damıtılmasıyla üretilir.
Ürün, yalnızca belirlenen coğrafi sınırlar içinde yetiştirilen bitkilerden elde edilebildiği için menşe adı koruması altındadır. Ambalaj üzerinde “Sütçüler Kekik Yağı” ibaresi ve menşe adı amblemi yer alır; ambalajda kullanılamadığı durumlarda bu ibare işletmede görünür biçimde bulundurulmalıdır.
Botanik Köken ve Coğrafi Sınır
Sütçüler Kekiği, Türkiye florasında nadir bulunan, uçucu yağ içeriği ve çeşitliliği bakımından yüksek değerlere sahip tıbbi ve aromatik bir bitkidir. Isparta ve Antalya illerinin iklimsel ve toprak özellikleri, özellikle karvakrol oranı bakımından zengin uçucu yağ üretimini destekler.
Kurak koşullarda verim düşük olsa da yağ oranı yüksek olurken; suyun bol olduğu alanlarda ürün verimi artar fakat yağ oranı azalır. Uygun yetişme koşullarında uçucu yağ verimi %5’e kadar ulaşabilir. Yağ sentezi, bitkinin yaprak ve çiçeklerindeki salgı tüylerinde gerçekleşir.
Ayırt Edici Kimyasal Bileşenler
Sütçüler Kekik Yağı’nın karakteristik kokusu ve ticari değeri, uçucu yağ bileşenlerinin oranlarına bağlıdır. Buhar distilasyonu ile 100 kg kekikten en az 1 litre yağ elde edilir. Yağ bileşenleri aşağıdaki gibidir:
- Karvakrol: En az %50
- Timol: En çok %25
- Borneol: %1–8 aralığında
- p-simen: %1–17 aralığında
- γ-terpinen: En çok %5
- α-terpinen: En çok %1
Karvakrol, antioksidan aktiviteye sahip fenolik bir bileşen olup, yağın keskin, otsu ve hafif çiçeksi kokusunu belirler. Renk skalası açık sarıdan turuncuya kadar değişebilir.
Üretim Süreci
Hasat
Sütçüler Kekiği, genellikle ağustos ve eylül aylarında, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın belirlediği alanlarda kontrollü biçimde hasat edilir. Bitkinin köklerinin zarar görmemesi için el ile söküm yapılmaz; bıçak gibi uygun ekipmanlarla toprak yüzeyinden yaklaşık 10 cm yukarıdan kesilir.
En yüksek uçucu yağ verimi, plantasyonun %50–80’inin çiçeklendiği dönemde elde edilir. Hasat zamanlaması, ürün kalitesini doğrudan etkileyen temel faktördür.
Kurutma ve Sınıflandırma
Hasat edilen kekikler, gıda ile temasa uygun zeminlerde güneş altında veya gölgede ortalama 2 hafta süreyle kurutulur. Kararma ve kızışmayı önlemek için ara sıra çevrilir. Modern kurutma teknikleri de kullanılabilir.
Kurutma sonrası kalın saplar ve yabancı maddeler ayıklanır; yaprak ve tomurcuklar elenerek sınıflandırılır. Bu işlem hijyenik koşullarda, kontaminasyona karşı korunaklı alanlarda gerçekleştirilir.
Damıtma
Kurutulmuş kekikler, gıda ile temasa uygun damıtma kazanlarına yerleştirilir. Yaklaşık 100 °C sıcaklıktaki su buharı, serpantin borular aracılığıyla kekiklere iletilir. Buhar distilasyonu ortalama 2 saat sürer ve uçucu yağlar kondensere taşınarak ayrıştırılır.
Depolama ve Ambalajlama
Elde edilen yağ, kuru, serin, kokusuz ve karanlık ortamlarda muhafaza edilir. Işık geçirmeyen ambalajlar tercih edilir. Tüketiciye sunulurken gıda ile temasa uygun ambalajlarda ve ilgili mevzuata uygun etiket bilgileriyle piyasaya arz edilir.
Denetim ve Tescil Süreci
Denetimler, Isparta İl Özel İdaresi koordinatörlüğünde; Isparta İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünün katılımıyla yılda en az bir kez yapılır.
Denetim kriterleri şunlardır:
- Menşe adı ibaresi ve ambleminin doğru kullanımı
- Bitkinin yalnızca Isparta ve Antalya’dan temin edilip edilmediği
- Distilasyon işlemlerinin uygunluğu
- Ürünün muhafaza, ambalajlama ve piyasaya arz koşulları
Uygunsuzluklar ilgili kişi veya kurumlara bildirilir. Denetim raporları Türk Patent ve Marka Kurumuna sunulur.
