Tahtalı Hamam Müzesi, Malatya'nın Battalgazi ilçesinde, Büyük Mustafa Paşa Mahallesi'nde yer almaktadır. Osmanlı dönemine ait bir 19. yüzyıl mimari eseri olan yapı, günümüzde müze olarak hizmet vermektedir.

Mimari Özellikler ve Tarihçe

Hamam, güney-kuzey doğrultusunda inşa edilmiş, "haçvari dört eyvanlı ve köşe halvet hücreli" bir plana sahiptir. Yapı; soyunmalık, ılıklık, sıcaklık, malzeme ve su deposu gibi bölümlerden oluşur. Tahtalı Hamam, gerek mahalle içindeki kültürel dokuyu yansıtması gerekse benzeri örneklere nazaran günümüze daha korunaklı ve sağlam ulaşması yönüyle önem taşır.

^{Tahtalı Hamam Müzesi (Malatya Valiliği)}

Hamamın mimarisi; sivri kemer, düz atkı kemerli kapı, tromplara oturtulan kubbe, yuvarlak kemerli kapı ve haçvari dört eyvanlı ve köşe hücreli plan gibi özelliklere sahiptir. Yapının taç kapısının çevresi, kenarları, köşeleri ve kemerleri kesme taştan, dış cephesi ise kaba yontudan yapılmıştır. İç kısmı kırma ve moloz örgüden oluşurken üst örtüsü tamamen kırma taştır; soyunmalıktaki odaların duvarlarında ise tuğla kullanılmıştır. Hamamın bu mimari özelliklerini ve hamam özelliklerini kaybetmemiş olmasını koruması, yapının "Hamam Müzesi" olarak değerlendirilmesinde etkili olmuştur.

2014 yılında Battalgazi Belediyesi tarafından tapusu alınan hamamın restorasyon çalışmaları 2018 yılında tamamlanmış ve müzeye dönüştürülmüştür. Taşınmaz kültür varlığı niteliği taşıyan bu tarihi hamamın, hamam koleksiyonuna sahip bir müze olarak işlevlendirilmesi uygun bir karar olarak değerlendirilmektedir. Bu karar, atıl kalarak zarar görmesini engellemiş ve kültürel mirasın korunmasına yönelik olumlu bir gelişme sağlamıştır.

Müze Konsepti ve Sergileme Yöntemleri

Tahtalı Hamam Müzesi, Osmanlı toplumunda suyun gündelik yaşamdaki yerinin, öneminin ve hamam kültürüne ait gelenek ve göreneklerin ziyaretçiye aktarılması bakımından önem taşımaktadır. Müzede, geleneksel eser odaklı teşhirden çok, izleyici odaklı etkileşimin yüksek olduğu çağdaş müzecilik anlayışı benimsenmiştir. Bu yaklaşım, müzenin demokratik, katılımcı ve işlevsel bir nitelik kazanmasını sağlamıştır.

Müze, eser koleksiyonlarını "anlatı" veya "hikâyeler" temelinde düzenlemiş olup sergilemelerde hikâyeleme tekniğinden yararlanılmıştır. Bu sayede, izleyicilere hamam kültürünün ve döneme ait özelliklerin aktarılması kolaylaşmaktadır.

Müzede hamam kültürüne ait geleneksel ritüeller; balmumu heykelleri, hamam tasları, takunyalar, sabunlar ve kildanlar gibi malzemeler ile canlandırılmıştır. Bu canlandırmalar arasında Damat Hamamı, Asker Hamamı, Sünnet Hamamı, Kırk Hamamı, Zengin Hamamı, Kız Bakma ve Gelin Hamamı gibi eski hamam kültürüne ait ritüeller bulunmaktadır. Örneğin, Zengin Hamamı bölümünde, konaklarında hamam olmasına rağmen halk ile bütünleşmek için çarşı hamamlarında yıkanan "kübera" denilen devlet adamları veya zenginler ile evlilik çağına gelmiş erkek evlada sahip kadınların bekâr kızlara bakmak ve gelin seçmek için hamama gitmeleri "gelin adayı seçme" bölümünde hikâyeleme yöntemiyle sunulmuştur.

^{Tahtalı Hamam Müzesi (Malatya Valiliği)}

Teknolojik Uygulamalar

Tahtalı Hamam Müzesi, teknoloji çağının etkisini göstererek bilgisayar teknolojileri ve akıllı cihazlardan yararlanılan bir "yaşayan müze" haline gelmiştir. Müze, halvet ve su deposu bölümlerinde hologram teknolojisi kullanılarak diğer müzelerden ayrılmaktadır.

Uygulanan çağdaş sergileme yöntemleri şunlardır:

• Simülasyon tekniği ve hareketli platformların kurgulandığı canlandırma odaları.
• Görsel, sesli, efektli üç boyutlu gösterimler, maket ve dioramalar.
• Üç boyutlu vitrin düzenlemeleri ve gösteri odaları-canlandırmalar.

Ayrıca, elektronik ortamda hamamın tarihçesi ve hamam ile ilgili bilgilerin ziyaretçilere sunulduğu bir "Sözlü Tarih Odası" oluşturulmuştur. Müzede ışıklandırma, eserlerin öyküsüne uygun olacak şekilde ayarlanmış; yapının kubbesindeki aydınlatma pencereleri sayesinde sağlanan loş ışıktan da yararlanılarak daha doğal bir görüntü elde edilmiştir.

Merkezi konumda yer alması nedeniyle ziyaretçi sayısının fazlalığı hem somut kültür varlıklarının hem de somut olmayan kültür mirasının tanınarak gelecek nesillere aktarılması açısından sosyo-kültürel sürdürülebilirliğe katkı sağlamaktadır.