Zeyrek Çinili Hamam, İstanbul’un Fatih ilçesinde, Kırkçeşme Mahallesi’nde yer alan ve Osmanlı hamam mimarisinin seçkin örnekleri arasında kabul edilen bir yapıdır. Mimar Sinan tarafından 16. yüzyılda, Osmanlı donanmasının kaptanıderyası Barbaros Hayreddin Paşa’nın isteği üzerine inşa edilmiştir. Yapı, uzun yıllar boyunca ihmal edilmiş olmasına rağmen 2010’da başlatılan ve on üç yıl süren kapsamlı restorasyon çalışmalarının ardından 2023 yılında yeniden işlev kazanmış, aynı zamanda müze ve kültür merkezi kimliğiyle kamuya açılmıştır.

^{Zeyrek Çinili Hamam (Melahat Pamuk)}

Tarihçe

Hamam, 1530–1540 yılları arasında inşa edilmiştir. Osmanlı döneminde Zeyrek semtinin önemli sosyal yapılarından biri olan Çinili Hamam, adını duvarlarını süsleyen İznik çinilerinden almıştır. Bu çiniler döneminin en zengin programlarından biri olarak nitelense de 19. yüzyılda büyük bölümü satılarak dünyanın çeşitli müzelerine dağılmıştır.

Hamam, 18. ve 19. yüzyıllarda farklı restorasyonlarla kullanılmıştır. 1718, 1756 ve 1782’deki Cibali yangınları ve 1754 ile 1766 depremleri yapıyı etkilemiş; ayrıca 19. yüzyılın ortalarında hamam çinilerinin büyük bölümü antikacı Ludovic Lupti tarafından Paris’te satılmıştır. 20. yüzyıl boyunca yapı çeşitli eklemeler ve onarımlar görmüş, kadınlar bölümüne yeni kısımlar eklenmiştir.

1985 yılında “İstanbul’un Tarihi Alanları” UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmış, Çinili Hamam da bu alan içinde yerini almıştır. 2010 yılında özel mülkiyete geçen yapı, The Marmara Grubu tarafından restore edilmiş ve böylece günümüzde yeniden kullanılabilir duruma getirilmiştir.

Mimari Özellikler

Yapı çifte hamam olarak tasarlanmış ve erkekler ile kadınlar bölümü birbirine eş planlarla inşa edilmiştir. Kubbeyle örtülü soyunmalık, tonoz örtülü ılıklık ve haçvari planlı sıcaklık bölümleri klasik Osmanlı hamam mimarisini yansıtır. Sıcaklık bölümü, göbek taşının çevresinde dört eyvan ve dört halvet düzenlemesi üzerine kuruludur. Toplamda yirmi iki kurna bulunmakta olup plan düzenlemeleri dönemin mimari anlayışının karakteristik özelliklerini taşır.

Adını aldığı çini süslemeler, günümüzde yalnızca erkekler kısmının sıcaklık bölümünde korunabilmiştir. XVI. yüzyılın mavi-beyaz İznik çinileri arasında sayılan bu örnekler, firuze tonlarının eklenmesiyle zenginleşmiş kompozisyon yapılarıyla dikkat çeker. Çinilerde bitkisel süslemeler, hat sanatının örnekleri ve Farsça beyitler yer almaktadır.

^{Farsça Beyitler Yazan Çini Örneği (Melahat Pamuk}

Bizans Kalıntıları ve Sarnıç

Hamamın temeli Bizans dönemine tarihlenen bir sarnıcın üzerine inşa edilmiştir. Kadınlar bölümünün soğukluk kısmının altında yer alan bu sarnıcın duvarlarında, gemi tasvirleri içeren grafitiler bulunmuştur. Osmanlı öncesi dönemin izlerini taşıyan söz konusu yapı, günümüzde de ziyaretçilere açılmıştır ve sanat enstalasyonlarının sergilendiği özel bir alan olarak kullanılmaktadır.

^{Sarnıç (Zeyrek Çinili Hamam)}

Günümüzdeki Kullanımı

2023 yılında restorasyonu tamamlanan Zeyrek Çinili Hamam, özgün işlevi olan hamam faaliyetlerini sürdürmenin yanı sıra müze ve kültür etkinlikleriyle de kullanılmaktadır. Böylece hem Osmanlı mimarisinin bir örneği olarak korunmakta hem de modern İstanbul’un kültürel yaşamına katkıda bulunmaktadır.

Zeyrek Çinili Hamam Müzesi

Restorasyon sürecinde ortaya çıkarılan arkeolojik buluntuların sergilenmesi amacıyla Zeyrek Çinili Hamam Müzesi kurulmuştur. Müze, hamamın tarihsel ve kültürel katmanlarını görünür kılan bir ek yapı şeklinde tasarlanmıştır.

Çini Salonu

Kazılarda bulunan ve sayıları üç bine yaklaşan İznik çini parçaları burada sergilenmektedir. Ayrıca üretim süreci, araştırmalarla tespit edilen 37 çini deseni, dijital panolar ve tamamlanmış örnekler ziyaretçilere sunulmaktadır.

^{Çini Salonu-Çini Parçaları (Melahat Pamuk)}

Suyun Yolculuğu

Hamama suyun ulaşımını ve kullanımını anlatan dijital panolarla desteklenmiş bölüm, yapının Bizans sarnıcı ve Kırkçeşme Su Yolu bağlantısını aktarmaktadır.

Hamamın Arkeolojisi

Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait sikkeler, cam şişeler, kandiller, pişmiş toprak kaplar ve metal eserler bu bölümde sergilenmektedir. Müze koleksiyonu 5. yüzyıldan 20. yüzyıla uzanan bir zamanı kapsayarak İstanbul’un çok katmanlı tarihini görünür kılmaktadır. Ayrıca düzenli rehberli turlar sayesinde ziyaretçilere kapsamlı bilgi aktarımı yapılmaktadır.

^{Sergi Alanı (Melahat Pamuk)}