Taşköprü Sarımsağı (Allium sativum), Türkiye’nin kuzeybatısında yer alan Kastamonu iline bağlı Taşköprü ilçesinde geleneksel yöntemlerle yetiştirilen, güçlü aroması, yüksek selenyum içeriği ve uzun raf ömrü ile ön plana çıkan yerel bir tarım ürünüdür. Türkiye’nin coğrafi işaretli ürünlerinden biri olan Taşköprü Sarımsağı, hem geleneksel gastronomide hem de tıbbi uygulamalarda uzun yıllardır yer almaktadır.

^{Taşköprü Sarımsağı (T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Kastamonu İl Tarım ve Orman Müdürlüğü)}

Tarihçe

Taşköprü Sarımsağı, Anadolu’da tarımsal üretim ve tıbbi kullanım açısından uzun bir geçmişe sahip olan bitkilerden biridir​. Sarımsağın Anadolu topraklarındaki varlığı, tarih öncesi dönemlere, özellikle de Mezopotamya ve Antik Hitit dönemine kadar uzanmakta olup tıbbi ve dini amaçlarla kullanıldığı belgelenmiştir​. Antik çağlardan itibaren Anadolu’da sarımsak kültürü gelişmiş ve bölgesel çeşitlilik göstermiştir.

Taşköprü Sarımsağı'nın ünü ise özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde yaygınlık kazanmıştır. Osmanlı arşivlerinde sarımsağın hem halk mutfağında hem de halk hekimliğinde kullanıldığına dair kayıtlar bulunmaktadır​. Sarımsak, bağışıklık sistemini güçlendirdiği ve çeşitli hastalıklara iyi geldiği inancıyla Osmanlı döneminde de yoğun şekilde tüketilmiştir.

Modern anlamda Taşköprü Sarımsağı'nın coğrafi kimliğinin korunması çalışmaları 20. yüzyılın sonlarına denk gelir. 2009 yılında Taşköprü Belediyesi tarafından yapılan başvuru sonucunda, ürün için Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde coğrafi işaret tescil süreci başlatılmıştır​. Tescil işlemleri 15 Haziran 2010 tarihinde tamamlanmış ve Taşköprü Sarımsağı, Türkiye'nin resmî coğrafi işaretli ürünlerinden biri olmuştur​.

Yetiştirildiği Bölgeler

Taşköprü Sarımsağı, adını aldığı Kastamonu ilinin Taşköprü ilçesinde yetiştirilmektedir​. Bu ürün, Türkiye’de sarımsak tarımında hem kalite hem de üretim miktarı açısından önemli bir yere sahiptir. Taşköprü ilçesi, kireçli ve geçirgen yapıya sahip özel toprakları ile sarımsak yetiştiriciliği için son derece uygun doğal koşullara sahiptir​. İlçede yer alan 126 köyden 96’sında aktif olarak sarımsak üretimi yapılmaktadır​. Bu durum, Taşköprü ilçesinin neredeyse tamamının sarımsak tarımına dayalı bir kırsal ekonomiye sahip olduğunu göstermektedir. Kastamonu genelinde üretilen sarımsağın büyük bölümü Taşköprü sınırları içerisinde yetiştirilmekte olup Türkiye'deki toplam kuru sarımsak üretiminin yaklaşık %22’si bu bölgeden sağlanmaktadır​.

^{Taşköprü Sarımsağı (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

Toprak ve İklim Özellikleri

Taşköprü Sarımsağı, hafif asidik ve kireçli topraklarda yüksek verim göstermektedir​. Bölgedeki tarım alanlarının pH değeri 6,5–7,5 arasında değişmektedir​. Toprak yapısı, iyi drene olabilen, geçirgen özellikte ve organik madde açısından dengeli bir yapıya sahiptir​. Ayrıca Taşköprü toprakları, yüksek düzeyde selenyum içermektedir​. Bu mineral zenginliği, sarımsağın selenyum bakımından diğer sarımsak türlerine kıyasla daha yüksek değerlere sahip olmasına doğrudan katkıda bulunmaktadır. Arazi yapısının taşlı ve gevşek olması, sarımsağın iri ve düzgün dişler oluşturmasını desteklemektedir​.

Taşköprü ilçesi, karasal iklim etkisinde olmakla birlikte, Karadeniz ikliminin hafif nemli etkilerini de kısmen taşır​. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçmektedir. Sarımsak bitkisi, gelişim evresinde ılıman sıcaklıkları, olgunlaşma ve hasat döneminde ise sıcak ve kurak koşulları tercih etmektedir​. Bu iklim yapısı, Taşköprü Sarımsağı'nın hem aroma yoğunluğunu hem de yüksek kuru madde oranını geliştiren temel etkenlerden biridir​. Özellikle yaz aylarında düşük nem oranı ve yüksek sıcaklık, ürünün kurutulmasını kolaylaştırmakta, böylece sarımsağın doğal yollarla uzun süre muhafaza edilebilmesini sağlamaktadır

Besin Değeri ve Faydaları

Taşköprü Sarımsağı, içerdiği zengin besin öğeleri ile hem geleneksel beslenmede hem de tıbbi uygulamalarda önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle yüksek selenyum içeriği, bu sarımsağı diğer çeşitlerden ayıran en belirgin özelliklerden biridir. Yapılan analizler, Taşköprü Sarımsağı'nın kuru madde bazında ortalama 6.488 mg/kg oranında selenyum içerdiğini göstermektedir​. Selenyum, bağışıklık sisteminin güçlenmesinde, antioksidan savunmanın desteklenmesinde ve tiroid hormon metabolizmasında önemli rol oynayan temel bir iz elementtir​. Bu nedenle Taşköprü Sarımsağı, özellikle bağışıklık sistemi sağlığını desteklemek isteyen bireyler için değerli bir gıda kaynağı olarak öne çıkmaktadır​.

Taşköprü Sarımsağı ayrıca yüksek düzeyde sülfür bileşikleri (özellikle allisin) içermektedir​. Bu bileşiklerin antibakteriyel, antifungal ve antiviral özelliklere sahip olduğu bilimsel çalışmalarda gösterilmiştir​. Düzenli sarımsak tüketiminin, kan basıncının düzenlenmesine, kolesterol seviyelerinin düşürülmesine ve bazı kanser türlerine karşı koruma sağlamasına katkıda bulunduğu bilinmektedir​.