Termessos Antik Kenti, Antalya’nın kuzeybatısında, Güllük Dağı’nın sarp yamacında yer alan ve Pisidya bölgesinin kentlerinden biri olan yüksek rakımlı bir yerleşimdir. Antik kaynaklara göre kent, Luvi kökenli Solym halkı tarafından kurulmuştur. İlyada’da Homeros, Termessos’un halkı olan Solymler’den bahseder. Kentin adı ilk olarak Likya dilindeki yazıtlarda "Termessos" olarak geçmektedir.
Termessos, tarihte adını özellikle M.Ö. 333 yılında Büyük İskender’in kuşatmasına direnen şehir olarak duyurmuştur. İskender’in ordusu, kentin coğrafi olarak ulaşılması güç konumuna karşı koyamayarak kuşatmadan vazgeçmek zorunda kalmış, bu olay Termessos’un askeri ve stratejik önemini ortaya koymuştur.
İskender’in ölümünden sonra şehir, kısa süreyle Ptolemaioslar’ın kontrolüne girmiş; ardından Seleukoslar ve Attaloslar gibi çeşitli Hellenistik hanedanlıkların etkisinde kalmıştır. M.Ö. 189 yılında Roma generali Manlius Vulso tarafından cezalandırılan Termessos, buna rağmen M.Ö. 71 yılında Roma Senatosu tarafından “bağımsız şehir” (civitas libera et immunis) statüsüne kavuşturulmuştur. Bu statü, Roma egemenliği altındaki diğer kentlere kıyasla Termessos’un siyasi ve yönetsel bağımsızlığını uzun süre koruduğunu gösterir.
Kent, Bizans dönemine ilişkin sınırlı bulgulara sahip olmakla birlikte, özellikle M.S. 5. yüzyıla kadar yerleşimin devam ettiği düşünülmektedir. Ancak Güllük Dağı üzerindeki su kaynaklarının kuruması nedeniyle kent yavaş yavaş terk edilmiş ve zamanla unutulmuştur.
Termessos Antik Kenti- Türkiye Kültür Portalı
Topografya ve Mimari Özellikler
Termessos, Anadolu’daki en yüksek rakımlı antik kentlerden biridir. Bu özelliği, ona hem doğal bir koruma hem de askeri bir üstünlük sağlamıştır. Şehir, sağlam surlarla çevrili olup çok sayıda sarnıç ile su ihtiyacını karşılamıştır. Ana yerleşim alanı, teraslar ve patikalarla birbirine bağlanan yapılarla düzenlenmiştir.
Kentteki başlıca yapılar şunlardır:
- Tiyatro: Şehirdeki en iyi korunmuş yapılardan biridir. Yaklaşık 4200 kişi kapasiteli tiyatro, Roma tipi cavea düzenine sahiptir. Oturma basamakları deniz manzarasına bakar.
- Agora: Kente ekonomik ve sosyal canlılık kazandıran büyük açık alan. Agora çevresinde dükkanlar ve kamusal yapılar yer alır.
- Bouleuterion (Meclis Binası): Kentin yönetsel kararlarının alındığı yapı.
- Gymnasion: Gençlerin beden eğitimi gördüğü alan; büyük ölçüde ayakta kalmıştır.
- Stoa ve Tapınaklar: Odeon çevresinde konumlanan farklı dönemlere ait en az altı tapınak tespit edilmiştir. Athena, Zeus Solymeus ve muhtemelen yerel tanrılara adanmışlardır.
- Sarnıçlar ve Su Sistemleri: Yağmur suyu toplamak için inşa edilen sarnıçlar, kentin kuraklığa karşı direncini sağlamıştır.
Nekropoller ve Anıtsal Mezarlar
Termessos, nekropolleriyle de dikkat çeker. Şehirde farklı tiplerde lahitler, kaya mezarları ve anıtsal türbeler yer alır. Mezar yazıtları arasında dikkat çekenlerden biri, Alketas’a ait olduğu düşünülen anıtsal mezardır. M.Ö. 319 yılında Termessos’a sığınan Alketas, burada öldürülmüş ve halk tarafından onurlandırılmıştır.
Bunun yanında, Antalya Müzesi’nde sergilenen ve üzerine şiirsel bir ağıt yazılmış olan “Köpek Lahdi” Termessos’un sosyal hayatına ve hayvanlarla olan ilişkilere dair ilginç bilgiler sunmaktadır.
Termessos Antik Kenti-T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı
Epigrafik ve Arkeolojik Durum
Termessos, günümüze ulaşan yüzlerce Grekçe kitabe ile zengin bir epigrafik veri sunar. Bu yazıtlar sayesinde kentin siyasal yapısı, vatandaşlık kurumları, dini inançları, aile yapısı ve sosyal ilişkileri hakkında değerli bilgiler edinilmiştir.
Kentte bugüne kadar sistemli bir arkeolojik kazı yapılmamıştır. Zorlu arazi koşulları ve Güllük Dağı Millî Parkı sınırları içinde yer alması nedeniyle koruma önceliklidir. Bununla birlikte, arkeolojik yüzey araştırmaları ve epigrafik çalışmalar kentin tarihine ışık tutmaktadır.
Doğal ve Kültürel Miras Statüsü
Termessos, sadece arkeolojik kalıntılarıyla değil, bulunduğu doğal çevreyle de özel bir konuma sahiptir. Endemik bitki türleri, yaban hayatı (dağ keçileri, kartallar) ve koruma altındaki ekosistemi ile önemli bir doğal miras alanıdır. Bu nedenle UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alınmıştır.
Günümüzde Termessos, Türkiye’de doğayla bütünleşmiş nadir antik kentlerden biri olarak görülmekte; her yıl çok sayıda yerli ve yabancı turistin ilgisini çekmektedir. Ziyaretçiler, Güllük Dağı Milli Parkı içinden yürüyerek kente ulaşabilirler.
