Eski Yunan ekonomi bakanı ve aynı zamanda akademisyen olan Yanis Varoufakis tarafından 2011 senesinde yazılan "The Global Minotaur: America, Europe and the Future of the Global Economy" kitabı 2008 Ekonomik Krizi'nin sebeplerini açıklama amacı taşımaktadır. Bu bağlamda Varoufakis, II. Dünya Savaşı'ndan sonraki global ekonomik düzenin nasıl kurulduğunu ve zamanla nasıl çöktüğünü anlatır.

Minotor Metaforu

Minotor metaforu, Yunan mitolojisinde kurbanlarla beslenen yarı insan-yarı boğa bir yaratığa atıfta bulunur. Varoufakis, Amerikan ekonomisini bu mitolojik yaratığa benzetir. Tıpkı efsanedeki gibi Minotor'a sunulan kurbanlar Amerikan ekonomisine geri döndürülen petro-dolarları ve küresel sermayeyi ifade eder. Labirent ise Wall Street'i ifade eder. Minotor'u öldürecek olan şey ise 2008 Ekonomik Krizi'dir.

Kitap Özeti

Kitapta anlatılanlar ışığında küresel ekonomik sistem 3 farklı döneme ayrılmıştır. Bunlar Bretton Woods Sistemi, Küresel Minotor'un Doğuşu ve Küresel Minotor'un Ölümü'dür

Bretton Woods Sistemi (1944–1971)

II. Dünya Savaşı’nın ardından Batı dünyasının yeniden inşası gerekiyordu. Bu nedenle Bretton Woods Konferansı (1944) ile yeni bir ekonomik düzen kuruldu. ABD bu düzenin mimarıydı çünkü dünyadaki altın rezervlerinin %70’ine sahipti ve savaştan yıkılmadan çıkmış tek büyük ekonomiydi. Bu sisteme göre 1 ons altın (31,1 gram) 35 dolara denk gelecek şekilde belirlenmişti. Diğer para birimleri ise dolara endeksli olacaktı. Taraftar devletler istediği takdirde ellerindeki dolar rezervlerini fiziki altına çevirebilecekti.

Öte yandan küresel hegemon, iç talebini zaten fazlasıyla karşılıyor ve hatta dış ticaret fazlası veriyordu. Fakat bu fazlalığı değerlendirebileceği pazar olmadığı için ABD, müttefiklerinin pazarlarını kalkındırma çabasına girişti. Bu sayede Almanya ve Japonya gibi devletler hem kapitalist bloğun müttefiği olacak hem de Amerikan mallarına talep yaratabilecek hale gelecekti. Sistemin devamı için ABD'nin dış ticaret fazlası veriyor olması lazımdı. Fakat 1960’ların sonuna gelindiğinde ABD artık Bretton Woods sistemini sürdürecek yeterli altın rezervine ve dış ticaret fazlasına sahip değildi. Bu durumun temel nedenleri arasında:

• Vietnam Savaşı ve iç sosyal harcamaların tetiklediği bütçe açıkları,
• Dolaşımdaki dolar miktarının altın rezervlerinin çok üzerine çıkması,
• Avrupa ve Japonya'nın güçlenmesiyle ABD’nin rekabetçiliğini yitirmesi ve ticaret açıklarına düşmesi sayılabilir.

^{1951-1971 Arası ABD'nin Altın Rezervleri (ResearchGate)}

1971’de bu yükü taşıyamayan ABD, doların altına çevrilebilme özelliğini Nixon Şoku adı verilen olayla tek taraflı kaldırarak Bretton Woods sistemine son verdi. Artık küresel piyasalarda serbest kur hakimdi.

Bretton Woods Sonrası: Minotor’un Doğumu ve Ölümü

1971 sonrası dış ticaret açığı vermeye başlayan ABD, yeni bir küresel sistem içerisinde olunması gerektiğinin farkındaydı. Bu sistemde artık ABD'nin tüketim talebini, Bretton Woods döneminde yeniden inşa edilmesine yardım ettiği Japonya ve Almanya gibi müttefikleri karşılayacaktı. Bu ülkelerin ABD’ye yaptığı ihracatlar sonucu ellerine geçen dolarlar ise Wall Street’e, yani küresel finansın en cazip merkezine geri dönecekti. Küresel sermaye artık Minotor’a kurban edilen erkek ve kadınlar ile özdeşleşmişti. Wall Street ise Minotor’un labirentiydi. Petrol krizinin ardından OPEC ülkeleri de petrol satışından elde ettikleri dolarları Wall Street’te değerlendirerek (petro-dolar) bu sisteme can veren aktörlerden biri haline geldiler.

2008 Ekonomik Krizi ise bu Minotor’u öldüren kırılma noktasıydı. ABD’nin yıllarca süren dış ticarete dayalı tüketim modeli, artan borçlanma ve finansal spekülasyonla aşırı şişmişti. Wall Street, Minotor’u besleyen küresel sermayeyi yönetirken; bu sermaye, gerçekte değeri şüpheli olan finansal ürünlerde yoğunlaşmıştı. 2000'li yıllarda özellikle mortgage temelli menkul kıymetlerin hızla yayılmasıyla birlikte sistem, görünüşte kârlı ama temelde kırılgan bir yapıya büründü.

2006 sonrası ABD'deki konut fiyatlarının düşmeye başlamasıyla birlikte borçlular kredilerini ödeyememeye başladı. Bunun sonucunda mortgage dayanaklı menkul kıymetlerin değeri çöktü, bu ürünlere yatırım yapan küresel bankalar büyük zarar gördü. 2008’de Lehman Brothers’ın iflası, bu yapay finansal yapının çöküşünü tescilledi. Minotor artık beslenemiyordu çünkü onu besleyen küresel sermaye sistemi çökmüştü. Artık Wall Street eskisi kadar cazip değildi.

ABD artık dünya ekonomisinin emici merkezi değil, kriz yayıcı bir merkez haline gelmişti. Japonya ve Almanya gibi üretim fazlası veren ülkeler mallarını satacak tüketici bulamazken; petrol ihraç eden ülkeler de artık elde ettikleri dolarları kârlı şekilde değerlendirecek bir Wall Street bulamıyordu. Bu noktada, küresel finansal sistemin kurucu mantığı yıkılmış, Minotor’un labirenti çökmüş, dünya ekonomisi yönsüz kalmıştı.

Varoufakis’e göre bu kriz yalnızca bir finansal sarsıntı değil, aynı zamanda 1971 sonrası kurulan Minotor düzeninin sonuydu. Dünya artık yeni bir ekonomik düzen arayışına girmişti. Varoufakis, bu arayışın neoliberal çözümlerle sonlandırılamayacağını savunuyordu. Belki de günümüzdeki "vergi savaşları" arayışın sonlandığını ve yeni düzenin şekillenmeye başladığını bizlere gösteriyor.