Tosya Bıçkısı, Kastamonu ilinin Tosya ilçesine özgü, üretimi çok eskilere dayanan ve el sanatı ürünü olarak tanımlanan bir çakı türüdür. "Tosya çakısı" olarak da bilinen bu ürün, özellikle ağaç ve bağ budamasında kullanılır ve ayırt edici özelliği olan "bıçkı" kısmı nedeniyle "Tosya bıçkısı" adıyla geniş kabul görmüştür. 15 Ağustos 2018 tarihinde 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işareti olarak tescil edilmiştir. Ürünün coğrafi sınırı Tosya ilçesidir.

Ayırt Edici Özellikleri ve Yapısı

Tosya Bıçkısı, tercihe göre deri kınında saklanan, manda boynuzundan yapılan sap ve çift taraflı olarak tamamen elde üretilen metal kısımdan oluşur. Uzunluğu manda boynuzunun doluluğuna göre 3 cm ile 25 cm arasında değişebilir.

Ürün beş ana parçadan meydana gelir:

• Sap kısmı: Yetişkin manda boynuzundan yapılır ve her boynuzdan bir adet bıçkı çıkar. Sap, boynuzun dolu uç kısmından elde edilir ve boynuzun doluluk oranı bıçkının ebadını belirler.
• Bilezik kısmı: Pirinç veya paslanmaz çelikten yapılır. Sapın çatlamasını önlemek ve dayanıklılığını artırmak amacıyla takılır.
• Pim
• Testere bıçak (Kırk dilli): Kavisli yapıda olup, diş adedi bıçkının büyüklüğüne göre değişir ve yaklaşık 40 adettir. Bu kısım, Tosya Bıçkısı'na özgünlük katan niteliklerden biridir ve diş açma işlemi tamamen el işçiliği ile yapılır.
• Çakı bıçak: Düz bıçak şeklindedir.

Bıçkıyı açmak için testere bıçak ve çakı bıçak üzerinde tırnak yatağı bulunur. Sapın bileziğe yakın kısmında çeşitli geometrik şekillerden oluşan "cicof" adı verilen süslemeler de bulunur; bu süslemeler ürüne sanatsal bir yön kazandırır.

Hammadde Özellikleri

• Sap: Yetişkin manda boynuzu, çatlak olmayan, düzgün ve kuru yapıda olmalıdır. Gerede'den gelen manda boynuzu da kullanılır.
• Metal Kısım: Krom nikel alaşımlı paslanmaz çelikten üretilir. 440 İsveç çeliği ve t5-t7 Fransız çeliği tercih edilir.

Üretim Metodu

Tosya Bıçkısı, Tosya'da bulunan atölyelerde el sanatı olarak sanatkârlar tarafından üretilir. Üretim süreci, bıçak ve sap kısımlarının ayrı ayrı işlenmesi ve sonrasında birleştirilmesi aşamalarını içerir.

Bıçak Kısmının Üretim Aşamaları

• Uygun Malzeme Seçimi: Çelik plaka halinde alınır ve manda boynuzunun uzunluğuna uygun olarak kesim yapılır.
• Ön İşleme: Yüz kesimi yapılır. Metal, örs ve çekiçle soğuk dövme işlemiyle biçimlendirilir. Çark adı verilen taş ile metalin yüz temizliği yapılır. Bıçkı ve çakının birer yüzüne tırnak yatağı ve marka ile ilgili soğuk damga vurulur.
• Su Verme (Çelikleme): Odun kömürüyle ısıtılan ocaklarda (körüklü ocak) kızdırılan çelik, et tavı rengine gelinceye kadar bekletilip motor yağına atılır. Soğuyana kadar bekletilir ve hava ile temas ettirilmez, talaş tozuyla temizlenir. Bu işlem çeliğin dayanıklılığını artırır.
• Doğrultma: Su verme sırasında meydana gelebilecek bükülmeler örs ve çekiç ile giderilir.
• Parlatma: Zımpara taşı (çarklama), 100 numara zımpara yapıştırılmış keçe ile perdahlama, yağlı keçe ile cila sürme ve fırçalama gibi aşamalarla yüzey nihai parlaklığına ulaşır.

Sap Kısmının Üretim Aşamaları

• Uygun Malzeme Seçimi: Yetişkin mandanın çatlak olmayan, düzgün ve kuru boynuzu kullanılır. Bıçkı yapılacak uç kısım testere ile kesilir ve keser ile takoz üzerinde biçimlendirilir. Manda boynuzunun dolu uç kısımlarından Tosya Bıçkısı yapılırken, dip ve boşluk kısmından tarak imalatı yapılır.
• Ön İşleme: Kalın zımpara ve balıksırtı eğe ile tesviye yapılır. Bilezik yeri açılır ve bilezik biçimlendirilip monte edilir. Matkap ucu ile montaj deliği açılır. Testere ile sapa 2 adet bıçkı ve çakı yatağı açılır.

Montaj ve Son İşlemler

• Montaj: Hazırlanan metal yüzler ve sap, bilezik kısmı ile perçinlenerek bir araya getirilir.
• Sap Tesviyesi: Balıksırtı eğe ve cep eğesi ile sap tesviyesi yapılır, kazıma işlemi tamamlanır. Takoz zımparası ve pamuklu kumaş bez fırça ile yıldız cila kullanılarak parlatma yapılır.
• Bileme: Çark taşı ve zımparalı keçe ile bıçkının ve çakının ağız kenarları bilenerek keskinleştirilir. "Yağ bilosu" denilen taş ile kılavuz alınır, böylece yüzlerin ağız kenarları en keskin halini alır.
• Diş Açımı: Kavisli bıçkı kısmına eğe ile diş açılır, yani testereli bir görünüm kazandırılır. Diş adedi yaklaşık 40 olup, diş taksimi ve perdahlama olmak üzere iki aşamada, sadece el işçiliği ile yapılır.

Denetim

Tosya Bıçkısı'nın denetimi, Tosya Kaymakamlığı koordinatörlüğünde, Tosya Belediye Başkanlığı, Tosya Ticaret ve Sanayi Odası, Tosya Madeni Eşya Sanatkârları Odası, Tosya Ziraat Odası ile Tosya Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğünden oluşan beş kişilik bir denetim merci tarafından yapılır. Denetim merci, üretim, pazarlama ve satış dahil sürecin tüm evrelerini yılda en az bir defa denetler; ihbar veya şikayet halinde her zaman denetim yapabilir.