Tupolev Tu-154, Sovyetler Birliği döneminde tasarlanmış ve üretilmiş, orta menzilli, üç motorlu, dar gövdeli bir yolcu uçağıdır. Aerodinamik yapısı ve kendine özgü kuyruk motoru konfigürasyonuyla dikkat çeken Tu-154, uzun yıllar boyunca Sovyet sivil havacılığının omurgasını oluşturmuş ve "Sovyet havacılık ikonu" olarak kabul edilmiştir. Yalnızca sivil taşımacılıkta değil, askeri ve özel görevlerde de kullanılmış, dayanıklılığı ve zorlu koşullara uyum yeteneğiyle öne çıkmıştır.

^{Tupolev Tu-154 (Rawpixel)}

Geliştirilme Amacı ve Tarihçesi

Tu-154, 1960'lı yılların ortalarında, Sovyetler Birliği'nin geniş coğrafyasındaki hava yolu ağının ihtiyaçlarını karşılamak üzere geliştirilmiştir. Amacı, Aeroflot'un ve diğer Sovyet bloğu hava yollarının filosundaki eskiyen İlyuşin İl-18 ve Tupolev Tu-104 gibi uçakların yerini almaktı. İlk prototip 1968'de uçmuş ve 1972'de Aeroflot ile hizmete girmiştir. Soğuk Savaş döneminin gerekliliklerine uygun olarak, sağlam yapısı ve toprak veya buzlu pistler gibi zorlu koşullarda bile iniş-kalkış yapabilme kabiliyetiyle tasarlanmıştır. Bu özellik, özellikle Sovyetler Birliği'nin geniş ve altyapısı kısıtlı bölgeleri için hayati önem taşımıştır.

^{Tupolev Tu-154 taking off (Youtube)}

Tasarım Özellikleri

Tu-154'ün tasarımı, onu diğer yolcu uçaklarından ayıran belirgin özelliklere sahiptir:

• Üç Motorlu Konfigürasyon: Uçağın en dikkat çekici özelliği, kuyruk kısmında dikey stabilizerin tabanına entegre edilmiş üçüncü motor da dahil olmak üzere üç adet turbojet motora sahip olmasıdır. Bu konfigürasyon, hem performansa hem de güvenliğe katkıda bulunmuştur.
• Süpürülen Kanatlar: Geriye doğru süpürülmüş kanat yapısı, yüksek seyir hızlarına ulaşmasını sağlamıştır. Ayrıca, toprak ve buzlu pistlere inebilme özelliği sayesinde Kuzey Kutbu gibi aşırı soğuk ortamlarda bile kalkış için bekleyebilme kabiliyetine sahiptir.
• Geniş Gövde: Tipik olarak 114 ila 180 yolcu kapasitesine sahip olan Tu-154'ün kabini, o dönemin standartlarına göre konforlu bir iç hacim sunmuştur.
• Sağlam İniş Takımları: Sert ve hazırlıksız pist koşullarına dayanıklı, sağlam iniş takımlarına sahiptir.
• Aviyonikler: Erken versiyonlarında Sovyet teknolojisine dayalı aviyonikler bulunurken, sonraki modernizasyonlarda daha gelişmiş sistemler entegre edilmiştir.

Teknik Özellikler

• Üretici: Tupolev (Sovyetler Birliği/Rusya)
• İlk Uçuş: 4 Ekim 1968
• Hizmete Giriş: 9 Şubat 1972
• Mürettebat: 3-4 (pilot, yardımcı pilot, uçuş mühendisi, seyrüseferci - sonraki modellerde seyrüseferci kaldırılmıştır)
• Yolcu Kapasitesi: 114-180 yolcu (konfigürasyona bağlı olarak)
• Motor: 3 × Kuznetsov NK-8-2U turbofan
• Uzunluk: Yaklaşık 48.0 metre
• Kanat Açıklığı: Yaklaşık 37.55 metre
• Yükseklik: Yaklaşık 11.40 metre
• Kanat Alanı: Yaklaşık 201.5 m²
• Boş Ağırlık: Yaklaşık 50.700 kg
• Maksimum Kalkış Ağırlığı: 98.000 - 100.000 kg
• Maksimum Hız: Yaklaşık 950 km/s (Mach 0.85)
• Seyir Hızı: Yaklaşık 900 km/s (Mach 0.82)
• Menzil: Maksimum kalkış ağırlığı ile 2.500 km; 164 yolcu ve bagajla 3.500 km; maksimum yakıt kapasitesi ile 5.280 km.
• Servis Tavanı: Yaklaşık 12.100 metre (39.700 ft)

Önemli Olaylar ve Güvenlik Kayıtları

Tu-154, hizmet süresi boyunca sık kullanılan bir uçak modeli olmuştur ve çeşitli kazalara karışmıştır. Uçağın güvenlik performansı; üretildiği dönemin teknolojik koşulları, kullanım süresi ve faaliyet gösterdiği coğrafi ve operasyonel çevre çerçevesinde değerlendirilmiştir. Kazaların bazıları teknik arızalardan kaynaklanırken, bazıları insan hatası veya olumsuz hava koşulları gibi etkenlerle ilişkilendirilmiştir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, birçok Tu-154 uçağı Batı’daki güvenlik düzenlemelerine uyum sağlamak amacıyla çeşitli modernizasyon süreçlerinden geçmiştir.

Kullanım Alanları ve Ömrünün Sonu

Tu-154, Aeroflot'un yanı sıra Doğu Avrupa, Orta Asya ve bazı Afrika ülkelerinin hava yolları tarafından da kullanılmıştır. Sivil yolcu taşımacılığına ek olarak, kargo, askeri nakliye ve hükümet taşımacılığı görevlerinde de işletilmiştir. Toplamda 1082 adet üretilen Tu-154, 1 Mach hıza ulaşabilen yolcu uçakları arasında yer almaktadır. Ancak, daha modern ve yakıt verimli modellerin geliştirilmesi, artan bakım maliyetleri ve değişen güvenlik standartları gibi nedenlerle, 2000'li yıllardan itibaren Tu-154'lerin kademeli olarak hizmetten çekilmesi gözlemlenmiştir. Günümüzde sınırlı sayıda Tu-154 operasyonel durumda olup, genellikle askeri veya özel uçuş görevlerinde kullanılmaktadır.