Uzay bilimleri, Dünya atmosferinin ötesindeki evreni, gök cisimlerini ve uzay ortamının özelliklerini inceleyen bilim dallarının bütünüdür. Bu alan, astronomi, astrofizik, gezegen bilimi ve kozmoloji gibi disiplinleri kapsar. Uzay misyonları ise bu bilimsel araştırmaları yürütmek, teknoloji geliştirmek ve uzayı keşfetmek amacıyla gerçekleştirilen planlı yolculuklardır. Türkiye, 2018 yılında Türkiye Uzay Ajansı'nın (TUA) kurulması ve ardından Milli Uzay Programı'nın ilan edilmesiyle bu alandaki faaliyetlerine hız vermiştir. Program, Türkiye'nin uzay teknolojilerindeki yetkinliğini artırmayı, dışa bağımlılığı azaltmayı ve küresel uzay ekonomisinden pay almayı hedeflemektedir.
Milli Uzay Programı ve Hedefleri
Türkiye Uzay Ajansı tarafından hazırlanan Milli Uzay Programı, ülkenin uzay politikaları alanındaki vizyonunu, stratejilerini ve projelerini entegre bir şekilde yürütmek amacıyla oluşturulmuştur. Programın temel hedefleri arasında, uzay teknolojileri için gerekli altyapıyı geliştirmek, dışa bağımlılığı azaltmak ve Türkiye'nin uluslararası alanda görünürlüğünü artırmak yer almaktadır. Strateji belgesinde, 2020 itibarıyla 424 milyar dolar büyüklüğe ulaşan ve hızla büyüyen küresel uzay ekonomisine dikkat çekilmektedir. Bu bağlamda program, uzay turizmi, takım uydular, uzayda imalat ve uzay madenciliği gibi geleceğin alanlarında Türkiye'nin de yer almasını amaçlamaktadır. Program kapsamında belirlenen hedefler arasında Ay'a erişim, yerli uydu geliştirme, bir uzay limanı kurma ve bir Türk vatandaşını uzaya gönderme gibi stratejik adımlar bulunmaktadır.
Türkiye'nin İnsanlı İlk Uzay Misyonu
Milli Uzay Programı'nın en dikkat çekici hedeflerinden biri olan insanlı uzay görevi, "Türk Uzay Yolcusu ve Bilim Misyonu" projesiyle hayata geçirilmiştir. Proje kapsamında, bir Türk vatandaşının Uluslararası Uzay İstasyonu'na (UUİ) gönderilerek bilimsel deneyler gerçekleştirmesi planlanmıştır. Bu görev için Hava Kuvvetleri Komutanlığında F-16 pilotu olarak görev yapmış olan Alper Gezeravcı seçilmiştir. Gezeravcı, Roketsan mühendisi Tuva Cihangir Atasever ile birlikte adaylar arasından belirlenmiş ve eğitimlerini ABD'nin Teksas eyaletindeki Houston'da tamamlamıştır.
Alper Gezeravcı'nın da içinde bulunduğu Axiom Mission 3 (Ax-3) ekibi, 19 Ocak 2024'te (Türkiye saati ile) ABD'nin Florida eyaletindeki Kennedy Uzay Merkezi'nden SpaceX Falcon 9 roketi ile fırlatılmıştır. Mürettebat, SpaceX Dragon uzay aracıyla yaklaşık 36 saat süren bir yolculuğun ardından Uluslararası Uzay İstasyonu'na ulaşmıştır. Ax-3 ekibinde Gezeravcı'nın yanı sıra misyon lideri Michael López-Alegría (ABD/İspanya), pilot Walter Villadei (İtalya) ve Marcus Wandt (İsveç/ESA) yer almıştır. Gezeravcı, bu görevle Türkiye'nin ilk astronotu unvanını almıştır. Misyon, 14 gün boyunca UUİ'de sürmüş ve Gezeravcı'nın 9 Şubat 2024'te Dünya'ya dönmesiyle başarıyla tamamlanmıştır.
Alper Gezeravcı Türkiyenin İlk İnsanlı Uzay Misyonu Görevini Gerçekleştirken Çekilmiş Bir Fotoğraf (AA)
Uluslararası Uzay İstasyonu'nda Gerçekleştirilen Bilimsel Deneyler
Alper Gezeravcı'nın UUİ'deki görevi, bir bilim misyonu olarak tasarlanmıştır. Bu kapsamda, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TUA ve TÜBİTAK koordinasyonunda Türk bilim insanları tarafından hazırlanan 13 farklı bilimsel deney gerçekleştirilmiştir. Bu deneyler, biyoloji, tıp, malzeme bilimi ve genetik gibi çeşitli alanlarda, mikro yer çekimi ortamının etkilerini araştırmayı hedeflemiştir. Seçilen deneyler şunlardır:
UYNA: TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM) tarafından geliştirilen bu deneyle, yüksek sıcaklıklara dayanıklı ve yüksek mukavemetli alaşımların üretilmesi amaçlanmıştır. Yer çekimsiz ortamın kristal büyümesi ve termofiziksel özellikler üzerindeki etkileri incelenerek Türkiye'nin uzay, havacılık ve savunma sanayisi için yeni nesil malzeme geliştirme kabiliyetine katkı sağlanması hedeflenmiştir.
gMETAL: Yine TÜBİTAK MAM tarafından geliştirilen bu deneyde, katı parçacıklarla akışkan bir ortam arasında homojen bir karışımın oluşturulmasına yer çekiminin etkisi araştırılmıştır. Bu çalışmanın, uzay araçlarının itki sistemlerini daha verimli hâle getirmesi beklenmektedir.
UzMAn: Boğaziçi Üniversitesi tarafından geliştirilen bu deneyle, zorlu koşullara adapte olan mikroalg türlerinin yer çekimsiz ortamda büyüme ve dayanıklılıkları test edilmiş, metabolik değişiklikleri incelenmiş ve yaşam destek sistemleri için potansiyelleri değerlendirilmiştir.
EXTREMOPHYTE: Ege Üniversitesi tarafından geliştirilen bu deneyde, uzayda ve yeryüzünde yetiştirilen ve tuz stresine maruz bırakılan bitkilerin (A. thaliana ve S. parvula) fizyolojik ve moleküler tepkileri karşılaştırılmıştır.
METABOLOM: Ankara Üniversitesi tarafından yürütülen bu araştırmada, uzay koşullarının insan sağlığı üzerindeki etkileri incelenmiştir. Astronotun gen ekspresyonları ve metabolizmasındaki değişimler analiz edilerek uzay yolculuklarının olası risk faktörlerinin anlaşılması ve bu etkileri azaltmaya yönelik stratejiler geliştirilmesi amaçlanmıştır.
MİYELOİD: Hacettepe Üniversitesi tarafından geliştirilen bu deneyle, uzay yolculuğu ve kozmik radyasyonun, bağışıklık sistemi üzerindeki etkileri miyeloid kökenli baskılayıcı hücreler düzeyinde ölçülmüştür.
MESSAGE: Üsküdar Üniversitesi tarafından geliştirilen bu deneyde, yer çekimsiz ortamdan etkilenen ve işlevi henüz bilinmeyen genlerin tespiti hedeflenmiştir. CRISPR gen mühendisliği yöntemleri kullanılarak bağışıklık hücrelerinin hangilerinin yer çekiminden doğrudan etkilendiği araştırılmıştır.
ALGALSPACE: Yıldız Teknik Üniversitesi tarafından geliştirilen bu deneyle, Antarktik ve ılıman bölge mikroalglerinin uzaydaki büyüme verileri karşılaştırılarak kutup alglerinin uzayda yaşam destek sistemlerinde (oksijen üretimi, ek gıda, su iyileştirme) kullanım potansiyeli incelenmiştir.
Diğer deneyler arasında, propolisin mikro yer çekimi ortamındaki etkilerini inceleyen çalışmalar ve elektronik kart montajı gibi teknolojik araştırmalar da yer almıştır.
Misyonun Amaçları ve Toplumsal Etkileri
İnsanlı ilk uzay bilim misyonu, sadece bilimsel veri toplamakla kalmamış, aynı zamanda Türkiye için önemli stratejik ve toplumsal hedeflere hizmet etmiştir. Misyonun temel amaçları arasında, Türk bilim insanlarına uzayda araştırma yapma fırsatı sunmak, Türkiye'nin uzay alanındaki uluslararası görünürlüğünü artırmak, genç nesilleri bilim ve teknolojiye teşvik etmek ve toplumda bir ilham kaynağı oluşturmak yer almaktadır. Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, misyonun 7'den 77'ye tüm toplum tarafından büyük bir dikkatle izlendiğini ve bunun bilim toplumu olma yolunda önemli bir başlangıç olduğunu belirtmiştir. Misyon, özellikle çocuklar ve gençler için uzay ve bilim alanında yeni hayaller kurmalarına olanak tanıyarak önemli bir özgüven kazandırmıştır.
Gelecek Vizyonu ve Projeler
Türkiye'nin insanlı ilk uzay misyonu, Milli Uzay Programı'nın sonu değil, bir başlangıcı olarak görülmektedir. Gelecek hedefleri arasında, ikinci astronot Tuva Cihangir Atasever'in yörünge altı bir uçuş gerçekleştirerek bilimsel deneyler yapması bulunmaktadır. Ayrıca, Ay'a insansız bir uzay aracı göndermeyi hedefleyen Ay Programı, programın en iddialı projelerinden biridir. Bu misyonla, Türkiye'nin kendi tasarladığı ve ürettiği bir uzay aracıyla Ay'a erişmesi planlanmaktadır. Diğer hedefler arasında, Ankara'da bir uzay teknoloji geliştirme bölgesi kurmak, fırlatma roketleri geliştirmek, uluslararası iş birlikleriyle bir uzay limanı inşa etmek ve bölgesel konumlama ve zamanlama sistemi oluşturmak yer almaktadır. Bu adımlar, Türkiye'nin uzay teknolojilerinde bağımsız bir güç olma ve küresel uzay yarışında kalıcı bir yer edinme vizyonunu yansıtmaktadır.
