Ula sarımsağı, Türkiye’nin güneybatısında yer alan Muğla ilinin Ula ilçesinde yetiştirilen, mor-eflatun diş kabukları ve güçlü aromasıyla ayırt edici özellikler taşıyan yerel bir sarımsak çeşididir. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında “menşe adı” olarak tescillenmiş ve 6 Ağustos 2024 tarihinde coğrafi işaret koruması altına alınmıştır. Tescil işlemi Muğla Ticaret ve Sanayi Odası tarafından gerçekleştirilmiştir.
Coğrafi Sınır ve Kullanım
Ula sarımsağının üretim alanı Muğla ili Ula ilçesinin Kızılağaç, Demirtaş, Ayazkıyı, Köprübaşı ve Alparslan mahalleleriyle sınırlıdır. Ürün, “Ula Sarımsağı” ibaresi ve menşe adı amblemiyle birlikte ambalaj üzerinde veya işletmede görünür şekilde sunulmak zorundadır.
Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
Ula sarımsağı (Allium sativum), beyaz dış kabuğu ve mor-eflatun diş kabuklarıyla tanınır. Elips biçimli yapısı, düz ve pütürsüz kabuklarıyla ayırt edilir. Dişlerin alt kısımlarından üst kısımlarına doğru yayılan mor-eflatun renk, bu sarımsağın karakteristik görsel özelliğidir.
Fiziksel ölçütler açısından Ula Sarımsağı:
- 31,21–38,70 mm yükseklik,
- 38,91–51,49 mm genişlik,
- 31–45,2 mm derinlik,
- 11–14 diş sayısı,
- 15,02–33,40 g ağırlık,
- %67,225–67,864 nem oranı aralığında değerlendirilmektedir.
Kimyasal bileşiminde dikkat çeken unsurlar arasında:
- %6,1 protein,
- %74,46 doymamış yağ asidi,
- %23,24 doymuş yağ asidi,
- %2,3 koku bileşeni yer alır.
Karbonhidrat yapısı Türkiye’deki diğer sarımsaklardan farklıdır. Ula sarımsağında galaktoz (%4,522–4,958) baskın bileşen olup, fruktoz, glukoz ve mannoz da (%0,218–0,238) bulunur. Bu bileşim, bölgenin yüksek güneş ışığına maruz kalan iklim koşullarıyla ilişkilidir.
Aroma ve Tat
Ula sarımsağı, güçlü aroması ve keskin kokusuyla tanınır. Ağızda belirgin bir acılık hissi uyandırır. Bu özellikleri, hem mutfak kullanımı hem de geleneksel üretim açısından onu öne çıkarır.
Tarihçe
Ula sarımsağının üretimi bölgede uzun bir geçmişe sahiptir. 17. yüzyıla kadar uzanan tarihsel belgeler, Evliya Çelebi’nin Ula’dan sarımsak temin ettiğini göstermektedir. Sarımsak üretiminin bölgeyle özdeşleşmesi, yöre halkının “sarımsakçı” lakabıyla anılmasına neden olmuştur.
Üretim Süreci
Ula sarımsağı, organik maddece zengin, tınlı-kumlu topraklarda yetiştirilir. Tarla hazırlığı eylül-ekim aylarında başlar, kasımda yanmış çiftlik gübresiyle zenginleştirilir. Dişlenmiş sarımsaklar 10–15 cm aralıklarla setlere dikilir. Şubat–nisan aylarında çapalama ve toprak kabartma işlemleri yapılır. Yağışsız geçen ilkbahar aylarında damlama sulama uygulanır.
Haziran başında olgunlaşan sarımsaklar, sap ve yapraklarıyla birlikte sökülerek gölgede kurutulur. Tohumluklar ayrılır, demetlenerek serin ve karanlık ortamlarda saklanır. Depolama sıcaklığı 18 °C’yi geçmemeli, nem oranı %30–60 arasında olmalıdır.
Denetim
Ula sarımsağının üretimi ve pazarlanması, Muğla Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda Ula Belediyesi, Ula Ziraat Odası ve Ula İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü uzmanlarından oluşan bir denetim mercii tarafından kontrol edilir. Denetimler yılda en az bir kez yapılır; gerektiğinde veya şikâyet üzerine tekrarlanabilir. Denetimlerde ürünün kimyasal bileşimi, fiziksel özellikleri, üretim yöntemi ve amblem kullanımı incelenir.