Yalıçapkını, parlak mavi ve turuncu renklere sahip, genellikle nehir ve göl kenarlarında yaşayan küçük bir kuştur. Uzun gagasıyla suya dalarak balık avlamasıyla tanınır.
Yaşam Alanı ve Dağılımı
Yalıçapkını (Alcedo atthis), Avrupa’dan Japonya’ya kadar uzanan Asya kıtasında, Afrika’nın Sahra altı bölgelerinde ve Akdeniz havzası da dahil olmak üzere birçok bölgede yayılış gösteren bir kuş türüdür. Yerleşik ve göçmen popülasyonlar arasında farklılıklar bulunur. Güney bölgelerde genellikle yıl boyu kalıcı bireyler gözlenirken, kuzeydeki popülasyonlar kış aylarında donmuş su yüzeylerinden kaçınmak için güneye göç eder. Türkiye’de yalıçapkını, sulak alanların bulunduğu kıyı kesimlerinde ve iç bölgelerdeki akarsu, göl ve bataklık çevrelerinde yaygın olarak görülür.
Bu tür, tatlı su kaynaklarının yanı sıra, özellikle kış aylarında donmayan hafif tuzlu (brakik) sularda da avlanabilir. Yaşam alanları tipik olarak göl, nehir, dere, bataklık ve kıyı şeritlerinde yoğunlaşır. Bu su kenarları genellikle dik yamaçlı toprak yapılar içermektedir; çünkü yalıçapkınları yuvalarını bu tür zeminlere oydukları tünellerle yapar.
Morfolojik Özellikleri ve Tanınması
Yalıçapkını, parlak renkli tüy yapısı ile tanımlanır. Sırtı, kanatları ve başı metalik mavi-yeşil renktedir. Karın kısmı ve göz altındaki küçük bölge ise kestane kahverengisine çalan turuncu tonlardadır. Gıdı ve boynun yan kısımlarında beyazlıklar bulunur. Gagası uzun, sivri ve siyah renktedir; erkeklerde tamamen siyah olan gaga, dişilerde alt kısımdan kahverengiye çalan bir renge sahiptir. Tüyleri ışığa bağlı olarak renk tonlarında değişim gösterebilir. Bacaklar kısa ve kırmızımsıdır. Kuyrukları kısa, kanat açıklıkları ise ortalama 24–26 cm civarındadır.
Ergin bireylerin boyu yaklaşık 17 cm olup, ağırlıkları 26–39 gram arasında değişir. Genç bireyler erginlere kıyasla daha mat ve yeşilimsi renkte olup, ayırt edilmesi mümkündür.
Beslenme
Yalıçapkınları, esas olarak balıkla beslenen bir türdür. Avlarını genellikle su yüzeyine yakın bir noktadan gözleyerek seçerler. Uygun bir av belirlendiğinde ani bir dalışla suya girerek balığı yakalarlar. Avın kuyruk kısmından tutulması ve gagayla sert bir zemine vurularak etkisiz hale getirilmesi, yaygın olarak gözlenen davranış biçimidir.
Diyetlerinin %60-67’sini küçük balıklar oluşturur. Ayrıca kabuklu su canlıları, böcekler ve diğer küçük omurgasızlar da beslenme listelerinde yer alır. Besin ihtiyacı yüksektir; günlük olarak vücut ağırlıklarının yaklaşık %60’ı kadar yiyecek tüketmeleri gerekir.
Yalıçapkını Dalışa Hazırlanırken (Kaynak: TÜBİTAK)
Üreme ve Davranış
Yalıçapkını, üreme döneminde monogam bir sistem izler. Mart ayının sonlarından Eylül sonuna kadar süren uzun bir üreme dönemi boyunca çiftler, dik yamaçlara yaklaşık 15–30 cm derinliğinde yuvalar oyarak burada kuluçkaya yatar. Ancak bu derinlik bazı durumlarda 1 metreyi aşabilir. Nisan ve Ekim ayları arasında gözlenen üreme döngüsü boyunca genellikle iki, bazı koşullarda üç ya da dört kez kuluçkaya yatılabilir. Slovakya’daki Fodráska bölgesinde yapılan bir çalışmada, aynı çiftin bir sezonda beş defa üreme girişiminde bulunduğu ve üçünde başarılı olduğu belgelenmiştir.
Her yumurtlama döneminde ortalama 6–7 yumurta bırakılır. Kuluçka süresi yaklaşık 18–21 gün olup, yumurtaların bakımında her iki ebeveyn de görev alır. Yavruların yuvadan uçma süresi 23–27 gün arasında değişir. Dişi birey, bazen birinci yuvada yavrular henüz gelişimini tamamlamadan yeni bir yuvaya yumurta bırakabilirken, erkek yavruların beslenmesini üstlenmeye devam eder.
Ekolojik Rol ve Davranışsal Özellikler
Yalıçapkını, biyolojik indikatör türlerinden biridir. Tükettikleri küçük balıklar ve sucul omurgasızlar nedeniyle, su kalitesindeki bozulmalar popülasyonlarında hızlı düşüşlere neden olabilir.
Bireyler genellikle yalnız yaşar ve genellikle kendi yaşam alanını korur. Bir yalıçapkını, kendi av alanına giren diğer bireyleri gagasını ve tüylerini göstererek ya da fiziksel mücadeleyle uzaklaştırabilir. Avlanma sırasında tüneklerden suya hızlı dalışlar yapar veya uygun dal bulunmazsa havada asılı kalarak av gözlemler.
