Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı, Hitit İmparatorluğu’nun başkenti Hattuşa’nın (Boğazköy) yaklaşık 2 kilometre kuzeydoğusunda, doğal kaya oluşumları arasında yer almaktadır. Doğal kayalıkların üzerine inşa edilen bu açık hava tapınağı, Hititlerin dinsel törenlerinde kullandıkları önemli bir kutsal alandır. Yapı, A ve B odaları olmak üzere iki ana bölümden oluşmakta; tapınak üç ana inşa evresi göstermektedir.
Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı (Türkiye Kültür Portalı)
Yapı Evreleri ve Mimari Özellikler
İlk yapım evresinde tapınağın dış dünya ile ilişkisini kesen bir kuşatma duvarı inşa edilmiştir. İkinci evrede anıtsal bir giriş yapısı ve Hitit tapınak geleneğine uygun bir yapı eklenmiştir. Üçüncü evrede ise doğu kanadında, B Odası girişinde daha işlevsel bir geçiş alanı oluşturulmuştur. Giriş kısmında, dini törenlerde kullanılan kandiller için kaya içine oyulmuş küçük nişler bulunmaktadır.
A Odası: Tanrı ve Tanrıça Alayı
A Odası'nda, Hitit panteonuna ait 90’dan fazla tanrı, tanrıça, hayvan ve hayalî varlık kabartması yer almaktadır. Sol duvarda tanrılar, sağ duvarda ise tanrıçalar dizili olarak betimlenmiştir. Ana sahnede Fırtına Tanrısı Teşup ile Arinna Güneş Tanrıçası Hepat ve çocukları Şarruma'nın karşılaşma sahnesi yer alır. Kuzey duvarda ise bu tanrı ve tanrıçaların birleşimi tasvir edilmiştir. Bu dizilim, Hurri dinsel tören geleneğine göre yapılmış olup Hitit sanat anlayışına göre biçimlendirilmiştir. Tüm figürlerin başlarında hiyerogliflerle adları yazılmıştır. Bu sahnelerin III. Hattuşili (İ.Ö. 1275–1250) döneminde yapıldığı değerlendirilmektedir.
Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı (Türkiye Kültür Portalı)
B Odası: Yeraltı Dünyası ve Ölü Kültü
B Odası, dar ve uzun bir mekândır. Girişinde, taş basamaklı bir rampa ile ulaşılan geçidin iki yanında karşılıklı yerleştirilmiş, aslan başlı, insan gövdeli ve kanatlı iki demon kabartması bulunmaktadır. Bu varlıkların Yeraltı Dünyası ile ilişkili karışık yaratıklar olduğu düşünülmektedir. Kabartmaların pozisyonu ve betimleniş tarzı Hurri etkili sanatı yansıtmaktadır. Odada ayrıca on iki yeraltı tanrısı ve Tanrı Nergal’in kabartmaları yer almaktadır. Bu düzenleme, odanın kral IV. Tuthaliya'nın ölü kültüne adanmış bir alan olabileceğine işaret etmektedir.
Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı (Türkiye Kültür Portalı)
IV. Tuthaliya ve Koruyucu Tanrı Şarruma
B Odası’nın doğu duvarında IV. Tuthaliya’ya ait 2,95 metre yüksekliğinde bir kabartma yer alır. Kral, omzuna kolunu atmış olan koruyucu tanrısı Şarruma ile birlikte tasvir edilmiştir. Bu kabartmanın yanında, yere saplanmış bir kılıç figürü ve üzerinde Tanrı Nergal’in başı yer alır. Bu kabartmanın "arınma" ritüelleri ile ilişkili olduğu, Hitit dini metinlerinde geçen anlatımlarla desteklenmektedir. Odanın IV. Tuthaliya’nın ölümünden sonra ölü kültü için yapılmış bir tapınak olduğu görüşü, bu unsurlarla pekiştirilmektedir.
Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı (Türkiye Kültür Portalı)
Aslan Demonları
Girişte karşılıklı olarak yer alan iki aslan demonu, aslan başlı, insan vücutlu ve kanatlı olarak tasvir edilmiştir. Kabartmalar profilden baş, önden gövde ve profilden bacaklarla betimlenmiştir. Vücut detayları, belindeki kemer, etek, kanat çizimleri ve jestleriyle özenli bir işçilik göstermektedir. Bu figürlerin Güneş Tanrıçası’nın yeraltına inişiyle ilişkilendirilen varlıklar olduğu ve ölülerin ruhlarının yeraltı dünyasına geçişini denetleyen bekçi figürleri olarak anlam kazandığı düşünülmektedir.
İkonografik ve Kültürel Bağlam
Yazılıkaya kabartmalarında Hurri etkisiyle şekillenmiş bir ikonografik anlayış hâkimdir. Tanrılar arasında Mezopotamya kökenli figürler (Su Tanrısı Ea, Ay Tanrısı, Başak Tanrısı) da yer almakta, tanrı ve tanrıçaların dizilimi ise törensel bir hiyerarşi sunmaktadır. Aslan demonları, Mezopotamya sanatındaki "ugallu" benzeri figürlerle ikonografik benzerlikler taşımakta; yeraltı ve ölümle ilişkilendirilen doğaüstü varlıklar olarak evrensel bir sembolizmi yansıtmaktadır.
