Askeri teşkilatlanma ve karar alma süreçleri, devletlerin tarihsel sürekliliği ve güvenlik politikalarının belirlenmesinde temel bir unsur olmuştur. Türk askeri kültürü içerisinde “Askeri Şura” geleneği, Orta Asya’daki ilk Türk devletlerinden başlayarak Anadolu Selçuklu Devleti, Osmanlı Devleti ve nihayetinde Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar uzanan köklü bir geçmişe sahiptir. Bu gelenek, yalnızca askeri meselelerin istişare edildiği bir kurul olmanın ötesinde, devletin askeri yapısının yeniden düzenlenmesi, modernleşmesi ve güvenlik politikalarının tayin edilmesi gibi kritik işlevler üstlenmiştir.

Osmanlı Devleti’nde II. Mahmut döneminde Dâr-ı Şûrâ-yı Askerî adıyla kurumsallaşan bu yapı, Tanzimat ve II. Meşrutiyet dönemlerinde çeşitli nizamnameler ve kararnamelerle yeniden şekillendirilmiş, dönemsel olarak kaldırılıp yeniden tesis edilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra ise 1925 tarihli 636 sayılı Kanun ile Yüksek Askeri Şura (YAŞ) adı altında yeniden teşkil edilmiş ve zamanla modern Türk Silahlı Kuvvetleri’nin en üst düzey danışma ve karar organlarından biri olmuştur.

Tarihçe ve Kuruluş Kanunu (636 Sayılı Kanun)

Yüksek Askeri Şura (YAŞ), Türkiye Cumhuriyeti’nde askeri personel yönetimi, terfi, emeklilik ve önemli askeri teşkilatlanma kararlarını almakla görevli, kanunla düzenlenmiş yüksek karar organıdır. 636 sayılı kanunla kurulan Şura, kuruluşundan itibaren barış dönemlerinde merkezi hükümet nezdinde faaliyet göstermek üzere teşkil edilmiştir.

636 sayılı Yüksek Askeri Şura Kanunu, 22 Nisan 1925 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilerek 29 Nisan 1925 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmış ve aynı tarihte yürürlüğe girmiştir. Kanunun 1. maddesi, Şura’nın görev alanını detaylandırmıştır. Buna göre YAŞ’ın görevleri şunlardır:

Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri’nden oluşan Cumhuriyet ordusunda terfi ve taltif esaslarını belirlemek,
Tümen ve kolordu komutanları gibi üst düzey askeri personelin atama, görev değişimi ve emeklilik işlemlerini karara bağlamak,
Milli Savunma Bakanlığı ve Bahriye Vekaleti bütçelerini incelemek,
Barış ve sefer dönemlerine ilişkin askeri teşkilat esaslarını tespit etmek,
Önemli askeri tesis ve harp sanayi yatırımlarını planlamak,
Yeni harp gemilerinin teknik niteliklerini ve mevcutların hizmet dışı bırakılmasını kararlaştırmak,
Askeri eğitim ve öğretim esaslarını belirlemek,
Memleketin savunması için stratejik kararlar almak.

Kanunun 2. maddesine göre, YAŞ’ın tabii başkanı Cumhurbaşkanı olup, Cumhurbaşkanının toplantılara katılamadığı hallerde sırasıyla Başbakan, Milli Savunma veya Bahriye Bakanı ve bunlar da yoksa Genelkurmay Başkanı başkanlık yapmaktaydı.

Teşkilat Yapısı

Yüksek Askeri Şura’nın asli üyeleri, 636 sayılı Kanun’un 3. maddesine göre şunlardan oluşmaktaydı:

Milli Savunma Bakanı,
Bahriye Vekili (Denizcilik Bakanı),
Genelkurmay Başkanı,
Ordu Müfettişleri,
Donanma Komutanı,
Seçimle belirlenen dört muvazzaf askeri üye.

Bu yapı ile YAŞ, toplamda 11 üyeden oluşan bir askeri danışma ve karar organı olarak teşekkül etmiştir.

Toplantılar ve Çalışma Usulleri

Kanunun 4. maddesine göre Yüksek Askeri Şura, her yıl Aralık ayının ortasında düzenli olarak toplanmakta, ayrıca Cumhurbaşkanı, Genelkurmay Başkanı veya Milli Savunma Bakanının gerekli görmesi halinde olağanüstü toplantıya da çağrılabilmekteydi.

6. madde, YAŞ toplantısının en az beş üyenin iştirakiyle yapılabileceğini hükme bağlamıştı. Toplantıya katılamayan üyelerin oyları ise yazılı olarak alınabilmekteydi. İşleyiş, Genelkurmay II. Başkanı tarafından sevk ve idare edilmekteydi.

İlk Toplantı ve Yıllara Göre YAŞ Düzenlemeleri

Cumhuriyet arşiv belgelerine ve dönemin basın kaynaklarına göre, Yüksek Askeri Şura ilk toplantısını 28 Aralık 1925 tarihinde gerçekleştirmiştir. Toplantıya Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa başkanlık etmiş, Başbakan İsmet Paşa (İnönü), Genelkurmay Başkanı ve diğer üyeler iştirak etmiştir. Toplantıda Cumhuriyet ordusunun gelişimi, askeri strateji ve donanmanın modernizasyonu gibi konuların yanı sıra dönemin önemli dış politika meselesi olan Musul Sorunu da görüşülmüştür. Daha sonrasında yıllar içinde askeri şuranın yapısında belli değişiklikler yapılmıştır.

^{Mustafa Kemal Atatürk Yüksek Askerî Şura Toplantısında, Ankara, 28 Aralık 1925 - (Fotoğraflarla Atatürk Albümü s.123,}^MSB⁾

1. 1926 Düzenlemesi: 1926 yılında yapılan değişiklikle Şura’ya, Genelkurmay Başkanı başkanlık edecekti. Daimi üye sayısı ve niteliği de yeniden düzenlenerek Milli Savunma Bakanı, Denizcilik Bakanı, Genelkurmay Başkanı, üç ordu müfettişi, Donanma Komutanı ve dört ordu/kolordu komutanından oluşan 11 kişilik yapı benimsenmiştir..

2. 1933 ve 1945 Değişiklikleri: 1933’te toplantı tarihi Aralık ayı yerine Şubat başı olarak değiştirildi. 1945 yılında ise 4764 sayılı kanunla Hava Kuvvetleri Komutanı da Şura’ya üye yapıldı ve daimi üye sayısı 12’ye çıktı.

3. Çok Partili Hayata Geçiş ve 1949 Düzenlemesi: 1946-1950 dönemi çok partili hayata geçiş sürecinde yapılan düzenlemeyle Askeri Şura’nın tabii başkanlığı Cumhurbaşkanı’ndan Başbakan’a devredildi. Daimi üye yapısı genişletildi ve Milli Savunma Bakanı, Genelkurmay Başkanı, Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri Komutanları, Ordu Müfettişleri ve barışta-seferde başarılı komutanlardan oluşan 15 kişilik yapı oluşturuldu.

4. 1612 Sayılı Yüksek Askeri Şura Kanunu: 1612 Sayılı Yüksek Askeri Şura Kanunu, Türkiye Cumhuriyeti’nde Türk Silahlı Kuvvetleri'nin (TSK) yüksek karar organı olan Yüksek Askeri Şura'nın kuruluşunu, görevlerini ve çalışma esaslarını belirleyen ve 26 Temmuz 1972 tarihinde kabul edilen kanundur. Bu düzenleme, 1925 tarihli 636 Sayılı Yüksek Askeri Şura Kanunu’nun yürürlükten kaldırılmasıyla onun yerini almış ve askeri teşkilatlanma ile sivil-asker ilişkilerinde önemli bir yeniden yapılanma sürecini başlatmıştır.

Tarihi Arka Plan

12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri komuta kademesi tarafından Türkiye Cumhuriyeti hükümetine ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne yönelik verilen muhtıra, ülkede siyasi ve idari yapıda köklü değişikliklere neden olmuştur. Bu süreçte Meclis açık kalmışsa da fiili yönetim askeri erkin kontrolüne geçmiş, çok partili siyasi hayat fiilen iki yıl süreyle askıya alınmıştır. Bu dönemde devlet teşkilatında gerçekleştirilen düzenlemelerden biri de Yüksek Askeri Şura Kanunu’nun değiştirilmesi olmuştur. 636 sayılı yasa yürürlükten kaldırılarak, 1612 sayılı yeni kanun 1972 yılında kabul edilmiştir.

Kanunun İçeriği

1612 Sayılı Yüksek Askeri Şura Kanunu, toplam 12 maddeden oluşmaktadır. Kanun, Şura’nın kuruluşu, üyeleri, görevleri, toplantı usulleri ve yönetim esaslarını detaylı biçimde düzenlemiştir. Önemli hükümleri şu şekilde özetlenebilir:

Kuruluş ve Başkanlık: Yüksek Askeri Şura’nın başkanı Başbakan’dır. Başbakanın bulunmadığı hallerde Genelkurmay Başkanı başkanlık yapar.
Üyelik: Kanunda üyeler açık biçimde sayılmış; Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Milli Savunma Bakanı, Kuvvet Komutanları, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri, Donanma Komutanı, bazı orgeneral ve oramiraller ile gerektiğinde Jandarma Genel Komutanı üye olarak belirlenmiştir. Sivil üyeler Şura’ya dahil edilmemiştir.
Görev Alanı: Yüksek Askeri Şura’nın görev alanı “askeri stratejik konsept” çerçevesinde sınırlandırılmıştır.
Toplantı Zamanı: 636 sayılı kanunda Aralık veya Şubat ayları olarak belirlenen toplantı tarihleri, 1612 sayılı kanunla Şubat ve Ağustos aylarına taşınmış; 1979 yılında ise Ağustos ve Kasım ayları olarak yeniden düzenlenmiştir.
Oylama ve Karar Usulleri: Kararlar gizli olarak oylanır, oy çokluğu esası benimsenmiştir.
Genel Sekreterlik: Şura’nın Genel Sekreterliği görevini Genelkurmay II. Başkanı üstlenir.
Gizlilik: Toplantılar gizli yapılır ve kıdemsiz üyeler, terfi ve emeklilik kararlarında toplantıya katılamaz.
Çalışma Usulleri: Çalışma yöntemleri içtüzük ile belirlenir.

Kanunun Değişim Süreci

1612 sayılı kanun, yürürlüğe girdiği 1972 yılından itibaren farklı siyasi ve askeri müdahale dönemlerinde çeşitli değişikliklere uğramıştır:

1. 1979 Değişikliği: 1979’da yapılan değişiklikle Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri üyelikten çıkarıldı ve toplantılar Ağustos ile Kasım ayına kaydırıldı. Ayrıca Genelkurmay II. Başkanının oy kullanma hakkına ilişkin sınırlama kaldırıldı.

2. 12 Eylül 1980 Darbesi Sonrası Düzenleme: 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrası yasama ve yürütme Milli Güvenlik Konseyi’ne devredildi. Şura’nın üyeleri, Devlet Başkanı, Genelkurmay Başkanı ve Milli Güvenlik Konseyi üyeleri oldu. 1983 yılında ise yeni bir düzenleme ile “Devlet Başkanı” ibaresi “Cumhurbaşkanı” olarak değiştirildi. Ayrıca toplantı zamanı Ağustos ayı başına sabitlendi.

Yüksek Askeri Şura Yönetmeliği (28 Mayıs 2017)

Yüksek Askeri Şura Yönetmeliği, Türkiye Cumhuriyeti'nde 15 Temmuz 2016 tarihli darbe girişimi sonrasında yürürlüğe giren anayasal ve kurumsal düzenlemeler kapsamında, Yüksek Askeri Şura'nın (YAŞ) kuruluş, görev ve işleyiş esaslarını belirleyen yönetmeliktir. 28 Mayıs 2017 tarihli düzenleme, kurumun çalışma usullerini güncelleyerek özellikle asker-sivil ilişkileri ve terfi-emeklilik süreçlerine dair kurumsal çerçeveyi yeniden şekillendirmiştir.

Tarihçe ve Arka Plan

Türkiye’de 15 Temmuz 2016 tarihli darbe girişiminin ardından devlet teşkilatı ve güvenlik yapılanmasında kapsamlı değişiklikler gündeme gelmiştir. Bu çerçevede 11 Şubat 2017 tarihinde kabul edilen 6771 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Cumhurbaşkanının yetkileri artırılmış ve yürütme organının yapısı dönüştürülmüştür. 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan referandumla kabul edilen anayasa değişikliği, yürütme ve güvenlik bürokrasisine ilişkin düzenlemelerin de yeniden yapılandırılmasına yol açmıştır. Bu kapsamda, Yüksek Askeri Şura'nın işleyişi ve görev esaslarını belirleyen yönetmelik de 28 Mayıs 2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Yönetmeliğin Yapısı ve İçeriği

Yönetmelik, beş bölüm ve on dokuz maddeden oluşmakta olup, Yüksek Askeri Şura'nın hazırlık faaliyetleri, yönetimi, çalışma ve karar alma usulleri, sekretarya hizmetleri ile görevlerine ilişkin esasları düzenlemektedir. Yönetmelik; TSK mensubu general, amiral ve albaylardan terfiye, kadrosuzluktan emekliliğe veya görev süresi uzatımına tabi olanlar ile Şura’da görev alacak personel ve Askeri Şura üyelerini kapsamaktadır.

Yüksek Askeri Şura Üyeleri ve Görevleri

Yönetmeliğin 2. bölümünde, Şûra üyeleri ve görevleri düzenlenmiştir. Buna göre, Yüksek Askeri Şura’nın başkanı Başbakan’dır. Üyeler ise; Genelkurmay Başkanı, Başbakan Yardımcıları, Adalet Bakanı, Dışişleri Bakanı, İçişleri Bakanı, Milli Savunma Bakanı ve Kuvvet Komutanları olarak belirlenmiştir. Ayrıca, Şura’nın görevleri arasında;

General ve amiralliğe terfi edecek albaylar ile bir üst rütbeye terfi edecek generallerin terfi kararlarını almak,
Görev süresi uzatılacak general ve amiraller hakkında karar almak,
Kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevk edilecek general, amiral ve albaylar ile görev süresi hizmet ihtiyacı sebebiyle uzatılacak albaylar hakkında karar almak yer almaktadır.

Hazırlık ve Toplantı Süreçleri

Yönetmeliğin 3. bölümü, Şura toplantıları öncesinde yapılacak hazırlık faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu bölümde; toplantının yeri ve zamanı, gündemin belirlenmesi, terfi, görev süresi uzatma ve emeklilik işlemlerine dair hazırlıklar ile toplantının duyurulmasına ilişkin esaslar detaylandırılmıştır.

4. bölümde ise toplantının icrası süreci ele alınmıştır. Bu bölümde, terfi edecek general, amiral ve albayların terfi işlemlerinin Ekim ayında başlaması, Şura kararlarının Cumhurbaşkanının onayıyla tamamlanması ve Şura Sekretaryası tarafından toplantılarda Şûra Şeref Defteri tutulması gibi düzenlemeler yer almaktadır.

Yüksek Askeri Şura’nın Kuruluş ve Görevleri Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (15 Temmuz 2018)

15 Temmuz 2018 tarihli ve 8 No’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Türkiye’nin Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçişiyle birlikte Yüksek Askeri Şura’nın (YAŞ) yapısını ve işleyişini önemli ölçüde değiştirmiştir. Kararname ile YAŞ başkanlığı Cumhurbaşkanına verilmiş, üyeliklerde ve sekretarya görevlerinde yeni düzenlemeler yapılmış, kararların gizliliği ve çalışma usulleri yeniden belirlenmiştir.

Tarihçe ve Genel Çerçeve

Kanun Hükmünde Kararname (KHK) uygulaması, 1971’den itibaren Türk hukukunda yer almakla birlikte, 15 Temmuz 2016 darbe girişimi sonrası yaygınlaşmıştır. 24 Haziran 2018’de yapılan seçimle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi resmen uygulanmaya başlanmış ve bu kapsamda 15 Temmuz 2018’de yayımlanan 8 No’lu Kararname ile YAŞ’ın yapısı ve yetkileri yeniden düzenlenmiştir.

Kuruluş, Üyeler ve Başkanlık

YAŞ’ın tabii başkanı Cumhurbaşkanıdır. Üyeleri ise Cumhurbaşkanı Yardımcıları, Adalet, Dışişleri, İçişleri, Hazine ve Maliye, Milli Eğitim, Milli Savunma Bakanları ile Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanlarından oluşur. Cumhurbaşkanı toplantıya katılamadığında, toplantıya onun tayin ettiği yardımcı başkanlık eder.

Görev ve Yetkiler

YAŞ’ın görevleri arasında stratejik askeri konseptin tespiti, askeri personelin atama, terfi ve disiplin işlemlerinin görüşülmesi yer alır. Kararlar gizli tutulur ve açıklanması sorumluluğu Milli Savunma Bakanlığı’na aittir.

Toplantı Zamanı ve Sekretarya Hizmetleri

YAŞ yılda en az bir kez toplanır. Toplantı zamanı ve yeri Cumhurbaşkanı Yardımcısı tarafından belirlenir. Sekretarya hizmetleri, Milli Savunma Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü tarafından yürütülür.

Çalışma Usulleri, Yönetmelik ve Yürütme

Kararnamenin 9. maddesi uyarınca YAŞ’ın çalışma usulleri Cumhurbaşkanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenlenir. Bu kapsamda 2 Ekim 2022’de yürürlüğe giren yeni yönetmelikle, 28 Mayıs 2017 tarihli eski yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Kararname yayımlandığı tarihte yürürlüğe girer ve hükümlerinin uygulanmasını Cumhurbaşkanı yürütür.

2022 Yönetmelik Düzenlemesi

2 Ekim 2022’de yayımlanan yeni Askeri Şura Yönetmeliği ile önceden Başbakana ait olan tüm yetkiler tamamen Cumhurbaşkanına devredildi. Şura Sekretaryası görevini yürüten Milli Savunma Bakanlığı Müsteşarlığı kaldırılarak, bu görev Millî Savunma Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü’ne verildi. Böylece Yüksek Askeri Şura, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne uyumlu, sivil ve askeri üyelerden oluşan güncel yapısına kavuştu.

Yüksek Askeri Şura (YAŞ)