Zeytin Ağaçları Altında (Zire Darakhatan Zeyton) uluslararası adıyla Through the Olive Trees, İranlı yönetmen Abbas Kiyarüstemi'nin 1994 yapımı dram filmidir. İran ve Fransa ortak yapımı olan bu film, Kiyarüstemi'nin sinema literatüründe "Köker Üçlemesi" olarak bilinen serisinin son halkasıdır. Üçlemenin diğer filmleri Arkadaşımın Evi Nerede? (1987) ve Ve Yaşam Sürüyor (1992) filmleridir.
Zeytin Ağaçları Altında (IMDb)
Konu ve Anlatım
Film, Köker Köyü'nde yaşanan 1990 depreminden sonra, hayatın akışını yalın bir dille anlatır. Hikâyenin merkezini, bir önceki film olan Ve Yaşam Sürüyor'un çekim süreci oluşturur. Bu, bir "film içinde film" tekniğiyle, Ve Yaşam Sürüyor'un adeta kamera arkasını sunar. Açılış sahnesinde, filmin yönetmenini canlandıran Mohamad Ali Keshavarz, film için oyuncu aradığını açıkça dile getirir ve Tahereh Ladanian da burada izleyiciye tanıtılır.
Hikâyeye, amatör oyuncular Hossein (Hüseyin) ve Tahereh (Tahire) dahil olur. Her ikisi de aynı köylüdür ve Hossein'in Tahereh'e karşı tek taraflı, karşılıksız aşkı konu edilir. Hossein, Tahereh ile evlenmek ister ancak genç kadının yaşlı ninesi, Hossein'in evi olmadığı ve okumamış ("cahil") olduğu gerekçesiyle bu isteği reddeder. Depremde anne-babasıyla birlikte evlerini kaybederek sosyal statüleri eşitlenmiş olsa da Tahereh, film içinde filmdeki "gerçek hayatta" Hossein'e yüz vermez.
Hossein, Ve Yaşam Sürüyor filminin çekimleri sırasında, Tahereh ile evlenen adamı canlandırırken, gerçek hayatta sevdiği kıza aşkını ispatlamaya çalışır. Yönetmen (Mohamad Ali Keshavarz), Hossein'e yardımcı olmaya çalışır; konuşmasını örgütler ve genç adam ısrarla Tahereh'ten bir karşılık bekler. Bu çaba, filmin kapanış sahnesine kadar devam eder; zeytin ağaçlarıyla çevrili düzlükte Tahereh'i takip eden Hossein, sabit kalan kamera tarafından kadraja alınır. Takip, Domenico Cimarosa imzalı Oboe Concerto'nun tempo değiştiren müziğiyle son bulur. Açık uçlu bu son, yorumu seyirciye bırakır ve Kiyarüstemi'nin umuttan beslenen sinema yaklaşımını yansıtır.
Film, yaşam ve ölümün bir aradalığını deprem olgusu üzerinden anlatırken, çocukların saflığı ve masumiyeti de anlatının önemli bir bileşenidir. Kiyarüstemi, sanat ile yaşam, kurgu ile gerçeklik arasındaki sınırları bulanıklaştırır.
Zeytin Ağaçları Altında (IMDb)
Yönetmenlik Anlayışı ve Sanatsal Etkileşimler
Abbas Kiyarüstemi, filmde hem bir yönetmen hem de hikâye edici, ozan, şair ve ressam olarak düşünülebilir. Filmlerinin esin kaynağını, yaşadığı coğrafyanın geleneği, edebiyatı (Binbir Gece Masalları, Ömer Hayyam, Sohrab Sepehri, Füruğ Ferruhzad) ve genel anlamda Fars kültürü oluşturur. Özellikle Sohrab Sepehri, hem şair hem de ressam kimliğiyle Kiyarüstemi üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Kiyarüstemi, Sepehri'nin dilini ve gerçeklik akışını aralayan kurgu anlayışını benimser.
Kiyarüstemi, amatör oyuncular kullanır ve doğal güzellikleri deprem gibi felaketlerin ardından yapay çevreyle bütünleştirerek toplumsal empati kurmayı dener, kurgusal boşluklarla seyirciden eksik parçaları tamamlamasını talep eder; bu, onun "bitmemiş sinema" olarak adlandırdığı bir yaklaşımdır. Filmleri, coğrafyasının ve kültürünün izlerini taşır, yaşamın zorluklarını dramatize etmeden yalın bir akış içinde sunar. Yönetmen, diyaloglarda Hossein'in adalet ve eşitlik üzerine düşüncelerini aktararak toplumsal eleştiriler de yapar.
Kiyarüstemi'nin filmlerinde yolculuk önemli bir motiftir; karakterler genellikle bir yolculukta olgunlaşır ve kimliklerini açığa çıkarır. Yollar, bahçeler ve tarlalar gibi zeytin ağaçlarıyla dolu doğal manzaralar filmlerinde huzuru, bozulmamışlığı ve kutsallığı simgeler.
Zeytin Ağaçları Altında (IMDb)
Ödüller ve Uluslararası Tanınma
Zeytin Ağaçları Altında, uluslararası alanda büyük beğeni toplamış ve 1994 Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye için aday gösterilmiştir. Film, aynı yıl Valladolid Uluslararası Film Festivali'nde Espiga de Oro (Altın Başak) ödülünü kazanmıştır. Ayrıca 1994 yılında İran tarafından Yabancı Dilde En İyi Film dalında Akademi Ödülleri'ne gönderilmiş ancak adaylar arasına girememiştir.
