Dünya enerji sistemleri, 2024 yılı boyunca iklim krizinin zorlukları, teknolojideki devrimsel gelişmeler ve bölgesel politika değişikliklerinin kesişiminde ciddi bir dönüşüm yaşadı. Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) yayımladığı Global Energy Review 2025 raporu, bu dönüşümün ana hatlarını çiziyor. Raporlar, enerji talebinden temiz enerji yatırımlarına, fosil yakıtların değişen rolünden emisyonlardaki dalgalanmalara kadar pek çok konuda çarpıcı veriler sunuyor.
Elektrik Enerjinin Yeni Yıldızı Oldu
2024 yılında küresel enerji talebi yüzde 2,2 oranında artarak son on yılın ortalamasının üzerine çıktı. Ancak asıl dikkat çekici olan, elektriğe olan talebin genel talep artışını ikiye katlayarak yüzde 4,3 oranında büyümesi oldu. Bu yükselişin arkasında birçok dinamik bulunuyor. Rekor seviyedeki sıcaklıklar nedeniyle soğutma ihtiyacı artarken, sanayi sektöründe elektriğin daha fazla tercih edilmesi ve ulaşımın hızla elektrifikasyona yönelmesi, talebi yukarı çekti. Ayrıca yapay zekâ ve veri merkezlerinin enerji ihtiyacı da bu yükselişte önemli rol oynadı.
Talepteki bu artış özellikle gelişmekte olan ülkelerde yoğunlaştı. Çin, mutlak anlamda en büyük talep artışını yaşarken; Hindistan, gelişmiş ülkelerin tamamını geride bırakarak küresel enerji sahnesinde ağırlığını artırdı. Gelişmiş ekonomilerde ise yıllardır düşüş eğiliminde olan enerji talebi, yaklaşık yüzde 1’lik bir artışla yeniden büyümeye geçti.
Temiz Enerji Yatırımları Rekor Kırdı
Elektrik talebindeki bu hızlı artış, büyük ölçüde düşük emisyonlu kaynaklarla karşılandı. Yenilenebilir enerji, toplam arz artışının yüzde 38’ini oluşturdu ve bu oranla en büyük paya sahip oldu. Onu doğal gaz, kömür ve petrol izlerken nükleer enerji de payını yüzde 8’e çıkardı.
2024, yenilenebilir enerji açısından rekorların yılıydı. Art arda 22. kez yeni kurulum rekoru kırıldı ve yıl içinde toplam 700 GW’lık yenilenebilir kapasite devreye alındı. Bu kapasitenin yüzde 80’i ise güneş enerjisinden sağlandı. Yenilenebilir kaynaklar ve nükleer enerji ile birlikte küresel elektrik üretiminin yüzde 40’ını karşılayarak tarihî bir eşiği geride bıraktı.
Öte yandan nükleer enerji, 7 GW’ı aşan yeni kurulumla son otuz yılın en yüksek beşinci seviyesine ulaştı. Yeni santral inşaatlarında ise Çin ve Rus tasarımlı projeler ön plana çıktı.
Enerji talebindeki değişim, 2023-2024 (International Energy Agency)
Fosil Yakıtlar Arasında Doğal Gaz Güçleniyor, Petrol Kan Kaybediyor
Fosil yakıtlar hâlâ enerji sisteminde önemli bir yer tutsa da aralarındaki dengeler değişiyor. 2024 yılında en dikkat çekici artış doğal gazda yaşandı. Talep, özellikle sanayi kullanımı ve elektrik üretimindeki artış sayesinde yüzde 2,7 oranında yükseldi. Çin, bu alanda yüzde 7’nin üzerindeki artışla başı çekti.
Kömür talebi de küçük bir artış göstererek yeni bir rekor seviyeye ulaştı. Bu artış, büyük oranda Çin ve Hindistan’daki aşırı sıcak hava koşullarının elektrik tüketimini artırmasından kaynaklandı. Çin, küresel kömür tüketiminin yüzde 58’ini tek başına üstlendi.
Petrol tarafında ise daha farklı bir tablo oluştu. Talep artışı yüzde 0,8’e gerileyerek önceki yılın (2023) neredeyse yarısına düştü. Özellikle post-pandemi mobilite toparlanmasının etkisini yitirmesi, sanayi üretimindeki yavaşlama ve elektrikli araçların yaygınlaşması, bu düşüşün temel nedenleri arasında yer aldı. Petrolün toplam enerji talebindeki payı, yaklaşık 50 yıl sonra ilk kez yüzde 30’un altına indi.
Emisyonlar Rekor Kırdı ama Frenleniyor
Tüm bu gelişmelere rağmen, enerji kaynaklı karbon emisyonları 2024’te yüzde 0,8 artarak 37,8 milyar tonla yeni bir rekora ulaştı. Ancak bu artışın geçmiş yıllardaki kadar sert olmadığı gözlendi. Çünkü temiz teknolojilerin hızlı yayılımı bu artışı frenlemeye başladı. Güneş ve rüzgâr enerjisi, nükleer santraller, elektrikli araçlar ve ısı pompaları sayesinde son beş yılda yılda yaklaşık 2,6 milyar ton CO₂ emisyonunun önüne geçildi. Bu miktar, küresel emisyonların yüzde 7’sine denk geliyor.
Emisyonlarda bölgesel farklar da belirginleşti. Gelişmiş ülkelerde emisyonlar ortalama yüzde 1,1 oranında azalırken, artış esas olarak Çin dışındaki gelişmekte olan ülkelerden geldi. Bu durum, küresel iklim politikalarının merkezine daha fazla eşitsizlik ve kalkınma tartışmalarının gireceğini şimdiden işaret ediyor.
Elektrikli Araçlar Yükseldi, Isı Pompaları Geriledi
Ulaşımın elektrifikasyonu, 2024 yılında enerjideki en hızlı değişen alanlardan biri oldu. Elektrikli araç satışları bir önceki yıla göre yüzde 25’in üzerinde artarak 17 milyon adedi geçti. Bu rakam, dünya genelindeki otomobil satışlarının beşte birine denk geliyor. Çin, toplam satışların üçte ikisini gerçekleştirerek liderliğini sürdürürken, ABD’de satışlar yüzde 10’un üzerinde büyüme gösterdi. Avrupa’da ise özellikle Almanya’da teşviklerin sona ermesi nedeniyle satışlar yüzde 6 oranında geriledi.
Isı pompaları ise bu yılın kaybedenlerinden biri oldu. Küresel satışlar yüzde 1 düşerken, Avrupa’da bu oran rekor düzeydeki yüzde 21’e ulaştı. Almanya’da düşüş yüzde 50’yi buldu. Buna karşın, ABD’de ısı pompası satışları yaklaşık yüzde 15 artarak dikkat çekici bir performans sergiledi.
Enerjide Yeni Denge Arayışları
Tüm bu veriler ışığında, 2024 yılı enerji sistemlerinde bir tür “yeni denge” arayışının yılı oldu. Elektrik merkezîleşirken, yenilenebilir kaynaklar tarihî rekorlar kırdı; fosil yakıtlar ise alan kaybetti ama hâlâ güçlü. Emisyonlar artmayı sürdürse de yavaşlamaya başladı ve temiz teknolojilerin etkisi daha görünür hâle geldi. Ancak ısıtma sistemleri gibi bazı alanlar hâlâ politik ve ekonomik belirsizliklerle mücadele ediyor.
Enerji dönüşümünün hızlanması için yalnızca teknoloji değil; politik irade, ekonomik teşvikler ve altyapı yatırımları da hayati öneme sahip. 2025 ve sonrası, bu dengeyi ne ölçüde sağlayacağımızı belirleyecek.