Dünya Sağlık Örgütü’nün en üst karar alma organı olan Dünya Sağlık Asamblesi’nin yetmiş sekizinci oturumu, küresel sağlık konulu diplomatik bir toplantıdır. 19–27 Mayıs 2025 tarihleri arasında İsviçre’nin Cenevre kentinde düzenlenmektedir.
78.Dünya Sağlık Asamblesi, 19 Mayıs 2025 - Anadolu Ajansı
Toplantının Genel Çerçevesi ve Teması
78.Dünya Sağlık Asamblesi (DSA), 19 Mayıs 2025 tarihinde başlamış ve 27 Mayıs 2025 tarihine kadar devam edecek şekilde planlanmıştır. Asamble, Birleşmiş Milletler Cenevre Ofisi’nde yer alan Palais des Nations binasında gerçekleştirilmektedir. Toplantı kapsamında tüm oturumlar Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) çevrim içi platformları aracılığıyla canlı yayınlanmakta; Arapça, Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca dillerinde eşzamanlı çeviri hizmeti sunulmaktadır.
2025 yılında Asamble’nin ana teması “One World for Health” (Sağlık İçin Tek Bir Dünya) olarak belirlenmiştir. Tema kapsamında, sağlık alanında uluslararası dayanışma, eşitlik ilkesi ve küresel sağlık güvenliği öncelikli başlıklar arasında yer almaktadır. Toplantıya, tüm üye devletlerin delegasyonları ile birlikte sağlık bakanları, uluslararası kuruluş temsilcileri, teknik uzmanlar, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör paydaşları da katılım göstermektedir.
Açılış oturumunda Filipinler Sağlık Bakanı Teodoro Herbosa, 78. DSA’nın başkanı olarak seçilmiştir. DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, açılış konuşmasında Gazze’de devam eden insani kriz, Sudan’da süren çatışmalar ve sağlık hizmetlerine yönelik saldırılar gibi güncel küresel kriz başlıklarına değinmiştir. Ghebreyesus ayrıca DSÖ'nün 2026–2027 dönemi için önerdiği program bütçesinin %21 oranında azaltıldığını ve bu bütçenin Asamble kapsamında görüşülmekte olduğunu belirtmiştir.
Toplantı boyunca Plenumsal genel oturumların yanı sıra Komite A ve Komite B altında teknik ve diplomatik müzakereler yürütülmektedir. Komite A’da sağlık politikaları, uluslararası sözleşmeler ve bütçe konuları; Komite B’de ise teknik raporlar ve yönetimsel konular ele alınmaktadır. Her gün için ayrı bir gündem takvimi oluşturulmuş olup, güncellemeler DSÖ’nün resmi belgeler sayfasında yayımlanmaktadır.
Etkinlik hâlen devam etmekte olup DSÖ’nün geleceğe yönelik programları ve uluslararası sağlık sözleşmeleri bu oturum süresince müzakere edilmektedir.
78.Dünya Sağlık Asamblesi, 19 Mayıs 2025 - Anadolu Ajansı
Genel Direktör Tedros Adhanom Ghebreyesus’un Açılış Konuşması
78.Dünya Sağlık Asamblesi’nin açılış oturumunda konuşan Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, küresel sağlık sisteminin karşı karşıya kaldığı güncel insani krizler, çatışma bölgelerinde yaşanan sağlık hizmeti aksamaları ve DSÖ’nün bu süreçlerdeki rolüne ilişkin değerlendirmelerde bulunmuştur.
Tedros Adhanom Ghebreyesus - Anadolu Ajansı
Konuşmasında, Gazze’de yürütülen çocuk felci aşılama kampanyasına değinerek bu hastalığın önlenmesinde başarı sağlandığını ifade etmiş; ancak Gazze halkının birçok başka tehditle karşı karşıya kalmaya devam ettiğini “(İsrail'in Gazze'ye uyguladığı) Son ablukanın üzerinden 2 ay geçti ve 2 milyon insan açlıktan ölürken, 116 bin ton gıda sadece birkaç dakika uzaklıktaki sınırda engelleniyor.” sözleriyle vurgulamıştır.
Devam eden ablukada insani yardımların kasıtlı biçimde engellenmesinin kıtlık riskini artırdığını belirten Ghebreyesus, sağlık sisteminin çökmüş durumda olduğunu ve bunun can kayıplarına neden olduğunu belirtmiştir: “Artan çatışmalar, tahliye emirleri, daralan insani alan ve yardım ablukası, zaten çökmüş bir sağlık sisteminde çok sayıda can kaybına neden oluyor.”
Gazze’de bekleyen ilaçlara ve sağlık hizmetine erişimde yaşanan sorunlara değinerek, ilaçların Gazze sınırında beklerken insanların önlenebilir hastalıklardan öldüğünü ifade etmiş; hastanelere yapılan saldırılar nedeniyle bakım hizmetlerinin sunulamadığını açıklamıştır.
Tıbbi tahliye süreçlerine ilişkin olarak, “DSÖ, Kasım 2023'ten bu yana 617 kanser hastası dahil 7 bin 300'den fazla hastanın tıbbi tahliyesini destekledi.” diyen Ghebreyesus, hâlen 10 binden fazla hastanın Gazze’den tahliye edilmesi gerektiğini belirterek DSÖ üyesi ülkelerden daha fazla hasta kabul etmelerini istediklerini vurgulamıştır.
Genel Direktör, Sudan’da devam eden silahlı çatışmalara da değinerek, yaklaşık 32 bin kişinin yaşamını yitirdiğini, nüfusun yüzde 30’unun yerinden edildiğini ve ülkede 20 milyon kişinin insani yardıma ihtiyaç duyduğunu belirtmiştir. Ayrıca dünya genelinde çatışmalar nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kalan 122 milyon kişinin bulunduğunu kaydetmiştir. Sağlık hizmetlerine yönelik saldırıların boyutuna ilişkin olarak "Geçen yıl 15 ülke ve bölgede sağlık hizmetlerine yönelik 1500'den fazla saldırıyı doğruladık ve 900'den fazla insan bu saldırılarda öldü. Her ülkede en iyi ilaç barış ve siyasi çözümdür." demiştir.
Ghebreyesus, bazı ülkelerde uluslararası yardım kaynaklarında yaşanan ani ve sert kesintilerin sağlık sistemlerini sekteye uğrattığını belirtmiş; en az 70 ülkede hastaların tedavi olamadığını ve sağlık tesislerinin kapandığını aktarmıştır.
DSA'da üye ülkelerin DSÖ Salgın Anlaşmasını ele alacağını ve bunu kabul etmelerini umut ettiklerini bildiren Ghebreyesus, "Bu gerçekten tarihi bir andır. Krizin ortasında ve önemli bir muhalefetle karşı karşıya kalsanız bile yorulmadan çalıştınız, asla pes etmediniz ve hedefinize ulaştınız." demiştir.
DSÖ Salgın Anlaşması’nın Kabulü
DSÖ Salgın Anlaşması (Pandemic Agreement), Dünya Sağlık Asamblesi’nin 78. oturumu çerçevesinde gündeme alınan ve 20 Mayıs 2025 tarihinde Genel Kurul'da kabul edilen bir uluslararası hukuk belgesidir. Anlaşma, DSÖ Anayasası’nın 19. Maddesi kapsamında oluşturulmuş ve bu madde çerçevesinde resmî olarak benimsenen ikinci belge olmuştur.
Salgın Anlaşması'nın hazırlanma süreci, Aralık 2021’de kurulan Hükümetlerarası Müzakere Kurulu (Intergovernmental Negotiating Body – INB) aracılığıyla başlatılmıştır. Müzakere süreci, DSÖ üyesi devletlerin katılımıyla yürütülmüş ve üç yılı aşkın bir zaman dilimi sonunda 16 Nisan 2025 tarihinde taslak metin üzerinde mutabakata varılmıştır.
Anlaşma, ilk olarak 19 Mayıs 2025 tarihinde A Komitesi’nde 124 lehte oyla kabul edilmiştir. 11 ülke çekimser oy kullanmış, aleyhte oy kullanılmamıştır. Bu oylamanın ardından, 20 Mayıs 2025 sabahı toplanan Genel Kurul oturumunda belge resmî olarak onaylanmıştır.
Anlaşmada, pandemi önleme, hazırlık ve müdahale konularında uluslararası iş birliği ilkeleri yer almaktadır. Belgeye göre, ulusal egemenlik ilkesi korunmuş olup, DSÖ’nün taraf devletlerin iç hukuklarına müdahale yetkisi bulunmamaktadır. Ülkelerin kendi politikalarını belirleme hakları güvence altına alınmıştır.
Belgenin uygulamaya alınması sürecinde, Patojen Erişim ve Fayda Paylaşımı Sistemi (Pathogen Access and Benefit Sharing – PABS) başlıklı bir ek protokolün hazırlanması planlanmaktadır. Bu protokol, 2026 yılında yapılacak olan 79. Dünya Sağlık Asamblesi'nde görüşülmek üzere müzakere sürecine açılmıştır.
Anlaşma metnine göre, PABS sistemi kapsamında üretici firmalar, pandemi döneminde üretilen aşı, tanı ve tedavi ürünlerinin en az %20’sini DSÖ aracılığıyla risk ve ihtiyaç durumuna göre dağıtıma açmayı taahhüt etmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin öncelikli alıcılar arasında yer alacağı belirtilmiştir.
Ayrıca, Anlaşma ile birlikte, Küresel Tedarik Zinciri ve Lojistik Ağı (Global Supply Chain and Logistics Network – GSCL) ile Koordinasyon Finans Mekanizması'nın kurulmasına yönelik süreçlerin başlatılması kararlaştırılmıştır. Bu yapıların, salgın dönemlerinde tıbbi ürünlere hızlı ve adil erişimi kolaylaştırması hedeflenmektedir. Söz konusu uluslararası belge, 60 ülkenin onaylamasının ardından yürürlüğe girecek şekilde yapılandırılmıştır. Mevcut aşamada, imzaya açılmadan önce PABS ekinin tamamlanması beklenmektedir.
Finansal Müzakereler
78.Dünya Sağlık Asamblesi’nde, Dünya Sağlık Örgütü’nün 2026–2027 dönemi için önerdiği program bütçesi gündeme alınmıştır. Bu bütçe, DSÖ’nün 2025–2028 yıllarını kapsayan 14. Genel Çalışma Programı (GPW14) kapsamında hazırlanan ilk iki yıllık bütçe dönemi niteliğindedir.
Önerilen program bütçesi, önceki teklif edilen toplam 5,3 milyar ABD dolarından %22 oranında azaltılarak 4,267 milyar dolar olarak sunulmuştur. Bütçedeki bu kesinti, DSÖ’nün mevcut finansal kısıtları ve küresel ekonomik koşullar doğrultusunda gerçekleştirilmiştir.
Üye devletler, sabit aidat katkılarını artırma yönündeki öneriyi değerlendirmeye almıştır. Bu öneri, üyelik katkı paylarının önceki iki dönemde olduğu gibi bu bütçe döneminde de %20 oranında artırılmasını öngörmektedir. Bu artışın onaylanması hâlinde, aidatların 2030 yılına kadar DSÖ bütçesinin %50’sine karşılık gelecek düzeye ulaşması hedeflenmektedir.
