Akdağmadeni salebi, Yozgat ilinin Akdağmadeni ilçesi sınırlarında yetişen Dactylorhiza romana türü orkidelerin yumrularından elde edilen, kurutulup taş değirmende öğütülerek hazırlanan ve alkolsüz içecek grubunda yer alan, mahreç işareti ile tescilli geleneksel bir üründür. Salep, özellikle bölgenin ormanlık alanlarında hâkim olan ekolojik koşulların etkisiyle belirgin bir kalite kazanmakta, bu yönüyle coğrafi sınırla doğrudan bir ün bağı göstermektedir.
Akdağmadeni Salebi ( Türk Patent Ve Marka Kurumu )
Tescil Bilgileri
Akdağmadeni salebi, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında korunmak üzere 06 Mart 2020 tarihinde başvurusu yapılmış, 16 Eylül 2021 tarihinde mahreç işareti türünde coğrafi işaret olarak tescillenmiştir. Tescil başvurusu Akdağmadeni Belediyesi tarafından gerçekleştirilmiştir.
Yetişme Ortamı ve Coğrafi Koşullar
Akdağmadeni ilçesi, çam ve meşe ağaçlarının yaygın olduğu, blok orman dokusuna sahip bir bölgedir. İlçe, Karadeniz ve karasal iklim arasında bir geçiş bölgesinde yer alır. İlkbahar ve sonbaharda Karadeniz iklimine benzer şekilde yağış ve rüzgâr etkisi görülürken yaz aylarında karasal iklim özellikleri hâkim olur. Bu iklimsel geçiş özelliği, salep orkidelerinin hem üreme hem de olgunlaşma süreçlerini doğrudan etkileyerek ürünün kalitesine katkı sağlar.
Üretimde Kullanılan Bitki Türü
Akdağmadeni salebi yalnızca Dactylorhiza romana türüne ait orkide yumrularından elde edilir. Diğer türlerin kullanımına teknik dokümanda yer verilmemiştir. Yumrular, doğal çevrede değil, kültürel tarım yoluyla üretime alınarak toprakta yetiştirilir.
Üretim Metodu
Salep üretimi aşağıdaki aşamalarla gerçekleştirilir:
- Toprak hazırlığı ve gübreleme: Üretim alanı humusça zenginleştirilir; toprak analizi sonucu uygun kükürt ve gübre desteği sağlanır.
- Yumru hazırlığı ve ilaçlama: Dikim öncesi salep yumruları, alternaria hastalığına karşı ilaçla yıkanır.
- Dikim ve sulama: Eylül başında, damla sulama sistemine göre hazırlanmış yataklara 25 cm aralıklarla dikim yapılır. Haftalık 2 saatlik sulama uygulanır.
- Hasat: Mayıs sonu ile Haziran başında, 10–12 cm derinlikteki olgun yumrular sökülür. Aynı zamanda önceki yılın "artık yumruları" toprağa yeniden gömülerek ürün döngüsü sağlanır.
- Isıl işlem ve kurutma: Toplanan yumrular, temiz suyla yıkanır, ardından 80–100 °C’de haşlanır ve 10–15 gün boyunca gölgede kurutulur.
- Öğütme ve ambalajlama: Kurutulan yumrular taş değirmende öğütülür ve uygun koşullarda paketlenir.
Bu yöntemle elde edilen salep, katkı maddesi içermeyen doğal bir üründür.
Akdağmadeni Salebi (Akdağmadeni Belediyesi)
Fiziksel ve Kimyasal Özellikler
Akdağmadeni salebi, açık krem ile açık kahverengi arasında değişen renge sahiptir. Taş değirmende öğütülmüş toz formdadır. Süt ile pişirildiğinde belirgin bir yoğunluk kazanır. Ürünün içeriğindeki glukomannan oranı %45–55, mannoz %30–35, glikoz %15–20, azot %0,3–0,6 ve protein %3–5 arasındadır. Yüksek glukomannan oranı sayesinde salep içeceği veya dondurma gibi ürünlerde kıvam artırıcı özellik gösterir.
Tüketim Biçimi
Akdağmadeni salebi, geleneksel olarak sütle hazırlanarak içecek şeklinde tüketilir. Önerilen hazırlama şekli şöyledir: 1 litre süt kaynatılarak 5 gram Akdağmadeni salebi ve 80 gram toz şeker ile karıştırılır; yaklaşık 30 dakika karıştırılarak yoğunluk sağlanır. Damak tadına göre tarçın ilave edilebilir. Hazırlanan ürün 0–5 °C sıcaklıkta, nemsiz bir ortamda muhafaza edilmelidir.
Coğrafi Sınırda Üretim Şartı
Akdağmadeni salebinin üretimi, tarihsel geçmişi ve bilgi birikimi nedeniyle yalnızca Akdağmadeni ilçesi sınırları içinde gerçekleştirilmelidir. Teknik bilgi, toprak özellikleri ve yerel deneyimle şekillenen bu üretim geleneği, coğrafi işaretin temel gerekçelerinden biridir.
Denetim ve Koruma
Akdağmadeni salebinin üretimi, ambalajlaması ve depolama süreçleri, yılda en az bir kez yapılmak üzere dört kurum temsilcisinden oluşan denetim mercii tarafından kontrol edilir. Denetimler; glukomannan oranı, üretim metoduna uygunluk ve işaretin doğru kullanımı gibi kriterler doğrultusunda yürütülür.
