Rayların kesintisiz şekilde birbirine bağlanması, yüksek hızlı ve ağır tonajlı demiryolu sistemlerinde altyapı güvenliği açısından temel bir gerekliliktir. Bu nedenle, ray kaynak teknolojileri hem statik hem de dinamik yükler altında mükemmel performans göstermelidir. Özellikle saha şartlarında enerjiye ihtiyaç duymadan yapılabilen, yüksek sıcaklıklı birleştirme yöntemleri arasında en önemlilerden biri alüminotermit (termit) kaynağıdır. 1890'ların sonlarında Hans Goldschmidt tarafından geliştirilen bu yöntem, demiryolu sektöründe yaygın şekilde kullanılmaktadır.

Alüminotermit Reaksiyonunun Kimyasal Temeli

Alüminotermit kaynağı, temel olarak bir redoks tepkimesine dayanır. Yüksek sıcaklıkta gerçekleşen bu tepkimede alüminyum, demir oksitten oksijen alarak serbest demir elde eder. Reaksiyon şu şekildedir:

Fe2​O3​+2Al→2Fe+Al2​O3​+850 kJ

• Reaksiyon sıcaklığı: Yaklaşık 2500°C
• Reaksiyon süresi: ~30 saniye
• Elde edilen ürünler: Erimiş demir ve alüminyum oksit (cüruf)

Bu reaksiyon sonucunda açığa çıkan ısı, rayların kaynak edilecek uçlarını eriterek tek parça haline gelmelerini sağlar.

Termit Kaynağının Uygulama Süreci

1. Hazırlık

• Ray uçları temizlenir, dik kesilir.
• Kaynak aralığı belirlenir (~25 mm).
• Grafit kalıplar (mold) yerleştirilir.
• Kalıpların etrafı kil ile kapatılarak sızdırmazlık sağlanır.

2. Reaksiyon Başlatma

• Termit karışımı pota içine yerleştirilir.
• Termit tozu fitille veya manyetoyla tutuşturulur.
• Reaksiyon tamamlandığında erimiş demir ray boşluğuna akar.

3. Soğuma ve Temizleme

• Kaynak bölgesi yaklaşık 5 dakika soğumaya bırakılır.
• Kalıplar sökülür, cüruf tabakası kaldırılır.
• Kaynak bölgesi taşlama makinesiyle ray profiline uygun hale getirilir.^【1】 

^{Termit kaynağı uygulaması (ray kaynağı) (a) ray ve kalıbın ısıtılması, (b) termitin kalıba dökülmesi, (c) termitin katılaşması ve (d) curufun kırılması. (MEB Şişli Hamza Saruhan Mesleki Eğitim Merkezi)}

Alüminotermit Kaynağının Avantaj ve Sınırlılıkları

Avantajları

• Elektrik enerjisine ihtiyaç duymaz.
• Dağlık, uzak ve zor erişilen yerlerde kolaylıkla uygulanabilir.
• Kaynak dikişi, mekanik olarak oldukça dayanıklıdır.
• Yaklaşık 45 dakika içinde bir kaynak tamamlanabilir.

Sınırlılıkları

• Kalite, operatör deneyimine büyük ölçüde bağlıdır.
• Kontrollü ortam eksikliği nedeniyle kaynak içi boşluklar (porozite) oluşabilir.
• Termit karışımının hassas oranlarda hazırlanması gerekir.
• Yüksek sıcaklık riski nedeniyle güvenlik tedbirleri zorunludur.

Kalite Kontrol ve Test Süreçleri

Alüminotermit kaynaklarının güvenli ve uzun ömürlü olması, belirli kalite kontrollerinin uygulanmasına bağlıdır:

• Ultrasonik Test (UT): İç çatlak ve gözenek tespiti için kullanılır.
• Manyetik Parçacık Testi (MT): Yüzey kusurlarını analiz etmek için kullanılır.
• Profil Ölçümü: Ray yüzeyinin taşlamadan sonra nominal profil ile uyumu kontrol edilir.
• Kırılma ve Darbe Testleri: Mekanik performans kontrolü için kullanılır.^【2】 

Bazı ülkelerde (ör. Almanya, Japonya), her 100 termit kaynağından biri tahribatlı test için seçilerek performans değerlendirmesine tabi tutulmaktadır.

Demiryolu Uygulamalarındaki Yeri ve Geleceği

Termit kaynağı, özellikle bakım-onarım faaliyetlerinde ve hat yenileme projelerinde tercih edilmektedir. Geliştirilen yeni "ön ısıtmalı" ve "hızlı soğutmalı" termit karışımları, daha dayanıklı ve hızlı kaynaklar yapılmasına olanak sağlamaktadır. Ayrıca, akıllı sensörlerle entegre edilen pot sistemleri, sıcaklık kontrolünü ve uygulama standardizasyonunu artırmaktadır.

Alüminotermit ray kaynağı, enerji gereksinimi olmadan yüksek sıcaklıkta kaynak yapılabilmesini sağlayan yenilikçi ve endüstriyel bir yöntemdir. Özellikle saha uygulamaları açısından şu anda rakipsiz olan bu teknik, operatör hatalarını minimize eden yeni nesil otomatik sistemlerle daha da yaygın hale gelmektedir. Günümüzde modern demiryolu hatlarında, hem ekonomik hem de yapısal avantajları nedeniyle bu yöntem sıkça tercih edilmektedir.