Ankara sof kumaşı, yalnızca tiftikten elde edilen ipliklerle dokunan, yumuşak ve parlak yüzeyli geleneksel bir dokuma türüdür. Hammaddesi olan Ankara Tiftiği, 802 sayılı coğrafi işaretle tescillenmiş olup, kumaşa hem estetik hem de işlevsel nitelikler kazandırır. Serin tutma, az buruşma ve nemden koruma gibi özellikleri sayesinde elbise, şal, atkı, döşemelik kumaş ve battaniye üretiminde kullanılır.
Ankara Sof Kumaşı (Ankara Olgunlaşma Enstitüsü)
Coğrafi Bağlam ve Ün Bağı
Ankara Sof Kumaşı yalnızca Ankara, Çankırı ve Bolu illerini kapsayan coğrafi sınırda üretilir. Bu sınır, hem Ankara Tiftiği’nin yetiştiği bölge hem de sof kumaşının tarihsel üretim merkezi olması bakımından belirleyicidir. Üretimin tüm aşamaları bu coğrafi sınırda gerçekleşmek zorundadır.
Üretim Süreci ve Teknik Aşamalar
Tiftikten İpliğe Dönüşüm
Tiftik bir gece suda bekletilir, ardından sabun veya kimyasal kullanılmadan dere suyunda tokaçlama yöntemiyle yıkanır. Kuruyan tiftikler değnekle kabartılır, demir ince taraktan geçirilerek kirman ile eğrilir. Eğrilen lifler çıkrıkla çile haline getirilir, 60 °C sıcak suya batırılıp cendere işlemine alınarak tüylerinden arındırılır.
Boyama
Kök boya yöntemiyle renklendirme yapılır. Renk materyalleri arasında çam, meşe, ceviz kabuğu ve narçiçeği bulunur. 1 kg bitki materyaline 10 litre su eklenip kaynatılır, 60 °C’ye düşürüldüğünde iplikler boyanır. Meşe küllü zeytinyağlı sabunla yıkanan iplikler, beyaz sirke ile sabitlenir.
Sarma ve Hazırlık
İplikler çıkrığa takılıp büyük makaralara sarılır, çirişli su ile fırçalanarak kurutulur. Masura sarma makinesiyle küçük masuralara aktarılır; çözgü için hazır hale getirilir.
Dokuma Süreci
Tezgâh Yapısı ve Teknikleri
Dokuma işlemi, 2 ayaklı ve en az 2 çerçeveli kamçılı tezgâhlarda gerçekleştirilir. Tezgâh; çözgü levendi, yan tahtalar, dokuma tarağı ve gücü çerçevelerinden oluşur. Her çerçevenin hareketi pedallara bağlıdır.
Taharlama: Çözgü iplikleri gücü ve tarak olmak üzere iki şekilde taharlanır.
Ağızlık Açma: Çözgü iplikleri iki gruba ayrılarak mekiğin geçebileceği boşluk oluşturulur.
Atkı Atma: Masuralara sarılmış atkı ipliği mekiğin içinden geçirilir.
Tefe Vurma: Atkı ipliği, dokuma tarağıyla kumaş çizgisine doğru itilerek sıkıştırılır. Her atkı atımıyla ağızlık daralır, dokuma ilerler.
Ankara Sof Kumaşı (Ankara Olgunlaşma Enstitüsü)
Cendere ve Son İşlemler
Dokunan kumaş, çirişten arındırılmak üzere bir gece soğuk suda bekletilir. Kaynar suyla yeniden işlem görür, cenderede yumuşatılır. Sanayi tipi ütüyle 1 saat ütülenir. Renklendirme gerekiyorsa kök boya ile kumaş boyanır, sabunla yıkanıp sirke ile sabitlenir. Son aşamada top kumaş haline getirilerek muhafaza edilir.
Çeşitleri ve Teknik Özellikler
Ankara Sof Kumaşı; “meviçli”, “hareli”, “muhayyer”, “ince” ve “kalın” gibi türlere ayrılır. İnce, orta ve kaba olarak dokunan kumaşların çözgü sıklığı 60–160 adet/5 cm arasında değişir. Kumaş eni 30–75 cm, boyu ise 5–10 m arasında değişiklik gösterir.
Renk ve Estetik
Boyamada tavşankanı, açık şarabi, nefti yeşil, siyah ve gülgüni pembe gibi geleneksel renkler kullanılır. Bu renkler, sof kumaşın tarihsel zarafetini ve kültürel kimliğini yansıtır.
Tescil Bilgileri
Ankara Sof Kumaşı, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç Kullanım Biçimi: “Ankara Sof Kumaşı” ibaresi ve mahreç işareti amblemi ürün ambalajında veya işletmede görünür şekilde yer alır.
Denetim Süreci
Denetimler Ankara Valiliği koordinasyonunda yılda en az bir kez, ayrıca gerek görüldüğünde veya şikâyet üzerine yapılır. Denetim mercii;
- Ankara Valiliği
- Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Tiftik ve Sof Araştırma Geliştirme Derneği
- Tiftik ve Yapağı Tarım Satış Kooperatifleri Birliği
- Ankara Ticaret Odası temsilcilerinden oluşur.
Denetim kriterleri arasında; Ankara Tiftiği’nin kullanımı, üretim metoduna uygunluk ve işaretin doğru kullanımı yer alır.
