Antep İşi Nakışı, Gaziantep yöresine özgü, ipliklerin kumaştan çekilmesi ve sayılarak işlenmesiyle ortaya çıkan bir nakış türüdür. Antik Antep İşi beyaz veya krem kumaş üzerine beyaz, sarı ve krem tonlarında ipliklerle yapılırken; Renkli Antep İşi farklı renkte ipliklerle, susma ve ajur teknikleriyle zenginleştirilir. Desenler doğadan, geometrik şekillerden, halı-kilim motiflerinden ve figürlerden esinlenir. Her işleme ustasının yaratıcılığıyla özgünleşir; bu nedenle tekrarı mümkün olmayan modeller ortaya çıkar.

^{Antep İşi Nakışı (Gaziantep Büyükşehir Belediyesi)}

Kumaş ve İplik Özellikleri

Geçmişte poplin, patiska ve kahke bezi kullanılmış; günümüzde kutnu, havayan, krep demor, mongol, krep jorjet, el dokuması ketenler ve ipek kumaşlar tercih edilmektedir. İplik olarak ipek, ibrişim, floş ve koton iplikler kullanılır. Parlak, sağlam ve pürüzsüz iplikler tercih edilir; tek renkli veya çok renkli ipliklerle işleme yapılabilir.

Üretim Metodu ve Ajur Teknikleri

Antep İşi tamamen el emeğiyle yapılır. Kumaş kasnağa gerilir, iplikler özel makaslarla çekilir ve farklı iğne teknikleriyle sarılır. Sekiz temel ajur grubu vardır: mercimek, ciğerdeldi, cemelyan, örümcek, kartopu, çitime, badem, susma ve muşabak. Bu teknikler farklı motiflerin oluşmasını sağlar ve nakışa çeşitlilik kazandırır.

• Mercimek Ajuru: Kesilen ve bırakılan ipliklerin eşit olduğu ajur.
• Ciğerdeldi: Bırakılan ipliğin kesilenden fazla olduğu, verev yapılan ajur.
• Cemelyan: Ciğerdeldiyle benzer özellikte, geniş yüzeylerde kullanılan ajur.
• Örümcek: Kesilen ipliklerin fazla olduğu, antika sayısına göre değişen ajur türü.
• Kartopu: Örümceğe benzer; atkı iplikleri atıldıktan sonra çalışılan ajur.
• Çitime: Kesilen ipliklerin fazla olduğu, ipliklerin sarılmasıyla oluşan ajur.
• Badem: Çitime ile birlikte kullanılabilen, geniş yüzeylere uygulanan ajur.
• Susma ve Muşabak: Tel çekmeden, doğrudan iplik sarma tekniğiyle yapılan işleme türleri.

Bu teknikler, geometrik motiflerden tabiat figürlerine uzanan geniş bir desen yelpazesinin oluşmasına olanak tanır. Her işleme, işleyenin kişisel yorumunu taşıdığı için modeller çoğu zaman tekrarı zor özgün örneklerdir.

^{Antep İşi Nakışı (AA)}

Kültürel Bağlam

Antep İşi, Gaziantep’te özellikle kadınlar tarafından icra edilen ve usta-çırak ilişkisiyle kuşaktan kuşağa aktarılan bir gelenektir. Çeyiz kültürünün vazgeçilmez parçası olarak sandıklarda saklanır, anneden kıza miras bırakılır. Bu aktarım süreci yalnızca teknik becerilerin değil, aynı zamanda kültürel değerlerin ve toplumsal belleğin de korunmasını sağlar.

Nakış, kadınların bir araya gelerek sosyalleştiği, deneyimlerini paylaştığı ve kültürel bağlarını güçlendirdiği bir ortamın simgesidir. Bu nedenle Antep İşi, sadece bir süsleme sanatı değil, aynı zamanda toplumsal etkileşimin ve kültürel kimliğin bir parçasıdır. UNESCO sürecinde de özellikle kadınların sosyal ve ekonomik güçlenmesine katkı sağladığı vurgulanmıştır. Geleneksel olarak her parça tek bir kadının titiz emeğiyle işlendiğinden, kişisel dokunuş ve özgünlük bu kültürel mirasın ayırt edici yönlerinden biridir.

Tarihsel ve Coğrafi Boyut

Gaziantep, tarih boyunca İpek Yolu üzerinde yer almış bir şehir olarak farklı kültürlerle yoğun etkileşim yaşamıştır. Bu konum, Antep İşi’nin gelişiminde belirleyici olmuştur. Çin kültüründen gelen ince işçilik ve detaylı desenler, Rus nakış teknikleri ve diğer medeniyetlerden alınan motifler Antep İşi’ne yansımıştır. Bu kültürel etkileşimler, yerel sanatın çeşitlenmesine ve uluslararası düzeyde tanınmasına katkı sağlamıştır.

Antep İşi’nin kökeni Gaziantep olsa da, farklı kültürlerden öğrenilen kesme işi ve ajur teknikleriyle zenginleşmiş, böylece hem yerel hem de evrensel bir sanat formuna dönüşmüştür. Bu yönüyle Antep İşi, Gaziantep’in 12 bin yıllık tarihî mirası içinde kültürel sürekliliği temsil eden önemli bir unsur olarak görülmektedir.

^{Antep İşi Nakışı (Gaziantep Büyükşehir Belediyesi)}

Kullanım Alanları

Antep İşi, yalnızca çeyizlerde değil, günlük yaşamda ve dekoratif amaçlarla da geniş bir kullanım alanına sahiptir. Tablo, çanta, oda ve yatak takımları, mendil, başörtüsü, şal, masa örtüsü, perde, namazlık ve keseler gibi ürünlerin yanı sıra; sunumluk mendil, gecelik takımı, sabahlık, saat, çay seti, fular, etol, runner, bardak altlığı, kokteyl peçeteliği, telefon kesesi, sabun kesesi, para kesesi, tesbih kesesi, altın kesesi ve tepsi örtüsü gibi çok çeşitli alanlarda uygulanmaktadır.

Geleneksel olarak beyaz ve krem renkler tercih edilse de günümüzde farklı renkler ve modern tasarımlar da kullanılmaktadır. Bu çeşitlilik, Antep İşi’nin hem geleneksel motifleri korumasını hem de çağdaş estetikle uyum sağlamasını mümkün kılar. Ayrıca filografi sanatında da kullanılabilmekte; çiviler üzerine tellerin sarılmasıyla yapılan modern uygulamalar, Antep İşi’nin yeni sanat dallarıyla birleşmesine örnek teşkil etmektedir.

Tescil ve Denetim

Antep İşi Nakışı, Gaziantep’i Geliştirme Vakfı tarafından yapılan başvuru sonucunda mahreç işareti türünde coğrafi işaret olarak korunmaktadır. 24 Nisan 2012 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere tescil süreci başlatılmış, 6 Aralık 2016 tarihinde resmen tescil edilmiştir. Tescil numarası 200 olan bu işaret, 4 Eylül 2015 tarihli Resmî Gazete’de ilan edilmiştir. Coğrafi sınır olarak Gaziantep ili belirlenmiş, kullanım biçimi ise markalama şeklinde düzenlenmiştir.

Denetim süreci, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, Gaziantep Üniversitesi ve Gaziantep İl Milli Eğitim Müdürlüğü temsilcilerinden oluşan bir komisyon tarafından yürütülmektedir. Yılda en az iki kez yapılan denetimlerde, kullanılan kumaşın beyaz olması, ipliklerin beyaz, sarı veya krem tonlarında seçilmesi, ajur ve susma tekniklerinin bulunması, kumaşın sık ve dayanıklı olması, ipliklerin kesilip çekilerek işlenmesi, ham ipeğin doğal rengiyle kullanılması ve doğru markalama yapılması gibi kriterler kontrol edilmektedir. Bu sistem sayesinde Antep İşi Nakışı’nın hem teknik özellikleri hem de geleneksel yapısı korunarak gelecek kuşaklara aktarılması güvence altına alınmaktadır.

UNESCO Kaydı

2025 yılında Hindistan’ın Yeni Delhi kentinde düzenlenen 20. UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Hükümetlerarası Komite Toplantısı’nda Antep İşi Nakışı, İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne kaydedilmiştir. Bu kayıtla birlikte Türkiye’nin UNESCO listelerindeki unsur sayısı 32’ye yükselmiş, ülke dünyada en çok kültürel unsur kaydettiren ikinci ülke konumunu korumuştur. UNESCO raporunda Türkiye’nin dosyayı eksiksiz ve güçlü şekilde hazırladığı vurgulanmış, yaşayan mirasın korunmasına yönelik çalışmaları nedeniyle tebrik edilmiştir.

^{20. UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Hükümetlerarası Komite Toplantısı’nda Antep İşi Nakışı (Gaziantep Büyükşehir Belediyesi)}

Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Fatma Şahin, toplantıda yaptığı konuşmada Antep İşi’nin “yerelden evrensele, gelenekten geleceğe” taşındığını vurgulamış, bu nakışın hem kültürel miras hem de kadınların sosyal ve ekonomik güçlenmesi açısından önemini dile getirmiştir.