Aslankaya Açık Hava Tapınağı, Afyonkarahisar ilinin İhsaniye ilçesine bağlı Döğer kasabası sınırlarında, kasabanın yaklaşık üç-dört kilometre güneydoğusunda yer alan bir Frig kaya anıtıdır. Anıt, Friglerin Ana Tanrıça Kybele kültüne adanmış açık hava tapınakları arasında üç boyutlu etki veren mimari özellikleriyle öne çıkan örneklerden biridir.

Anıt, Döğer–Üçlerkayası yolu batısındaki kayalık alanda konumlanmış olup, kayalık kütlenin doğal formundan yararlanılarak cephe düzleştirilmiş ardından anıt işlenmiştir. Kayalığın dik yükselişi ve tepe noktasındaki sivri form, anıta “miğfer benzeri” bir görünüm kazandırır. Yerel halk, kuzey yüzeyde kabartma halinde tasvir edilmiş aslan figürü sebebiyle yapıyı “Aslankaya” olarak adlandırmıştır.

Mimari Düzen ve Kabartmalar

Tapınağın cephe düzeni, Frig kaya fasadlarının (ön cephe) karakteristik özelliklerini taşır. Ön yüzü üçgen çatı alınlığı şeklinde düzenlenmiş olup, orta kirişin iki tarafına simetrik biçimde sfenks kabartmaları işlenmiştir. Ana kült nişinin içinde ayakta tasvir edilmiş bir Kybele kabartması yer alır; tanrıçanın iki yanında, ayakları üzerine betimlenmiş aslan figürleri bulunur.

Cephenin yüzeyi, Frig kaya mimarisinde yaygın olan kare ve çizgisel bantların birbirine geçmesiyle oluşan geometrik bezemelerle süslenmiştir. Süsleme repertuvarı, geleneksel Frig ahşap mimarisinin kaya yüzeyine aktarılmış stilizasyonunu yansıtır.

Anıtsal Fasada Verilen Üç Boyutlu Etki

Aslankaya, Frig kaya mimarlığındaki diğer birçok fasadın iki boyutlu yüzey işçiliğinden farklı olarak, kayalık kütlenin doğal eğimi ve yüksekliği kullanılarak oluşturulmuş üç boyutlu algı etkisi ile belirginleşir. Bu özellik, literatürde Bahşayiş ve Kumcaboğaz örnekleri ile birlikte dikkat çekici fasad tipolojileri arasında sayılmasına neden olmuştur.

Dini İşlev

Aslankaya, Ana Tanrıça Kybele kültüne hizmet eden açık hava ibadet alanlarından biridir. Ana kaya içine oyulmuş niş ve yüksek kabartmalar, doğrudan tanrıça varlığına ve onun doğadaki kutsallığına atıf yapan Frig inanç sistemini yansıtır. Bu tip fasadlar, kurban, adak, takdis veya kült ritüelleri için düzenlenmiş kutsal mekan işlevi taşımaktadır.

Tahribat ve Koruma Sorunları

Anıt binlerce yıl boyunca doğal koşullara dayanmış olsa da günümüzde en az doğal aşınma kadar insan kaynaklı tahribat tehdidi altındadır. Bazı çalışmalarda, anıtta defineciler tarafından açılan oyuklar bulunduğu, kabartma detaylarının yer yer koparıldığı ve yüzey dokusunun bozulduğu ifade edilmektedir.

Frigya Vadisi’nde yer alan bu ve benzeri kaya anıtlarında özellikle:

• yağmur-sıcaklık farkına bağlı fiziksel aşınma,
• gözenekli tüf yapısının nem ve tuz taşınımına açık olması sebebiyle yüzey erozyonu,
• kontrolsüz ziyaret ve vandalizm sonucu antropojenik madde kaybı,

en çok gözlenen bozulma türleridir.

Koruma literatüründe Aslankaya da dahil olmak üzere Frig kaya anıtlarının sürdürülebilir korunmasına yönelik temel sorun; anıtların açık peyzaj içinde korunmasız konumlanması, restorasyon öncesi bilimsel malzeme analizlerinin eksikliği ve yerinde izleme çalışmalarının süreklilik kazanmamış olmasıdır.

Güncel Durum

Aslankaya bugün hem yerel hem ulusal ölçekte kültürel miras kategorisinde değerlendirilmekte olup, UNESCO Geçici Listesinde yer alan Frig Vadisi bütününün bir parçası olarak korunma kapsamında değerlidir. Ancak alanda hâlâ etkili bir fiziki koruma ve güvenlik önlemleri bulunmadığı için bozulma süreci devam etmektedir.